معنی کلمه قبیله خلج در دانشنامه اسلامی
ابن خرداذبه در نیمه اول قرن سوم از ییلاق خلجیه در جوار سرزمین خَرلُخ ها نام برده است. نام این قبیله به صورتهای دیگری نیز ضبط شده است، از جمله: جلبخ، خلخ، خلج، و خَلَخ. به نظر بکران، خلج تصحیف خلّخ است. آنان را قلج، خلچ و خلنجنیز نامیده اند. به نوشته اصطخری ،
زبان و موقعیت جغرافیایی
خلجها مردمانی به شکل ترکها و ترک زبان اند و در محلی میان سیستان و هندوستان زندگی می کنند. محمود کاشغری از دو ایل خلج یاد کرده است که هنگام رسیدن ذوالقرنین به ماوراءالنهر ، به ۲۲ ایل غُز ترکمن پیوستند که به دنبال سپاه اسکندر راه افتاده بودند، ولی از آن ها جدا شدند و ترکمنها آنان را «قال آج» به معنای «عقب بمان» نامیدند. برخی آنان را از بقایای هَفتالیان یا هَیاطِله می دانند
نخستین قبیله از ترکها در فلات ایران
باتوجه به تاخت و تاز هیاطله به فلات ایران ، خلجها را نخستین قبیله از ترکها دانسته اند که در زمان پیروزشاه ساسانی به فلات ایران راه یافتند و به تخارستان تاختند و پیروزشاه را شکست دادند و او را اسیر و سپس آزاد کردند. مارکوارت معتقد است خولیتائی که زِمارخوس، سفیر روم شرقی، در ۵۶۸ میلادی نزد خاقان ترک در پیرامون تالاس طراز/ تراز دیده و خولْسها، که نامشان در نوشته ای سریانی متعلق به قرن ششم میلادی از مؤلفی گمنام آمده است، همان خلجها هستند. به نظر او، خلجدر برخی منابع به صورت خُلج آمده و نام کهن آنان خولْچ است .
تشکیل حکومت پیش از اسلام
...