کاشغری

دل محفل ما بیخردان سخت بهش باش ای کاشغری روی بت ساده که مستیم

طبق گفته محمود کاشغری (قرن یازدهم میلادی)، کنفدراسیون اغوز از ۲۴ قبیله تشکیل شده بود که ۱۲ قبیله آنها بوزاُخ (به معنای تیرهای خاکستری) و ۱۲ قبیله اوچ‌اُخ (به معنی سه قبیله یا تیرهای سه‌گانه) جناح بوزاُخ از موقعیت ممتازی برخوردار بود. نویسندگان بعدی، به ویژه ابوطاهر مروزی، حدود ۱۲ قبیله را توصیف می‌کنند. اختلاف بین منابع احتمالاً در نتیجه تقسیم ترکان اغوز به دو بخش است، بوزاُخ و اوچ‌اُخ به ترتیب متعلق به جناح راست و جناح چپ ارتش آنها بود.

سرا و باغ تو آراسته بسرو بلند چو سرو کاشغری و چو سرو غاتفری

محمود کاشغری در کتاب دیوان لغات ترک از بایات به عنوان توتم نامبرده و پروفسور دمیرچی زاده و پروفسور تهماسب از برجسته‌ترین فولکلورشناسان آذربایجان نیز به توتم بودن «بایات» صحه گذاشتند.

بروکلمان، به‌موازات توجه به زبان‌های سامی، به زبان ترکی نیز عنایت داشت و در آغاز جنگ جهانی دوم دیوان لغات الترک کاشغری را در استانبول چاپ کرد. این کتاب مشتمل بر اطلاعات فراوانی از اقوام ترک در آسیای مرکزی بود، و براساس همین کتاب، کنزاللغه ترکی میانه را تألیف کرد که با کمک آکادمی علوم مجارستان به چاپ رسید.

بنا به ادعای قرقیزها، یوسف کاشغری یا بلاساغونی و پدر ادبیات قرقیزی/اویغوری در سال ۱۰۱۵ میلادی در این محل به دنیا آمده‌است. با فروپاشی دودمان قراخانی، آنها در تمامی فرارود به مرکزیت اوزکند پراکنده شدند. یافته‌های باستانی در این منطقه نشان می‌دهد که این منطقه در مسیر جاده ابریشم قرار داشته‌است.

ای کاشغری ترک نکو روی نکو خوی در کار می و جام، یکی نیک نظر کن

بخد و قد تو ای شهره ترک کاشغری خجل شدند گل سرخ سرو غاتفری

هم سرو روان و هم بت کاشغری مر حورا را تو سخت نیکو پسری