بیت المال

سدیگر کسی بود که علم بیاموزند و حق وی از حلال بود از بیت المال یا از دست مسلمانان به وی رسد، چندانکه کفایت وی باشد بی آن که وی را طلب حرامی باید کرد یا از سلطان ظالم چیزی طلب باید کرد پس این هر سه کس را طلب علم در دین و دنیا از همه کارها به باشد.

خانه زائر از مال وی آبادانست هست ویران شده از دو کف او بیت المال

عایشه که در جریان شورش علیه عثمان از مخالفان وی حمایت می‌کرد، پس از طواف خانه کعبه، در راه بازگشت به مدینه خبر قتل عثمان و به خلافت رسیدن علی را شنید. سپس به مکه بازگشت و فعالانه به تبلیغ علیه علی پرداخت و چهار ماه بعد طلحه و زبیر به وی پیوستند. علاوه بر عایشه، افرادی از بنی‌امیه که از مدینه فرار کرده‌بودند و بر طبق نظر روبرت گلیو خلافت را در انحصار بنی امیه می‌دیدند و اهدافشان با طلحه و زبیر متفاوت بود، در مکه جمع شده و به والیان عزل شده بصره و یمن پیوستند که از بیت المال برای خود پول آورده‌بودند.

امانت یعنی حفظ دارائی دیگری ازجمله بیت المال وخیانت یعنی بی دقتی یا از بین بردن مال دیگری. امانت موجب اعتماد صداقت ومحبت و دوست داشتن می‌شود وخیانت عکس آن را به همراه دارد.

کسی نمی‌توانست مالک آنها شود و مالکیت از آن همه مسلمانان بود. اگر این زمین‌ها آباد شده بودند، ساکنان زمین‌ها، مالک محسوب نمی‌شدند و باید به بیت المال خراج می‌دادند ولی اگر در هنگام لشکرکشی آباد نشده بودند به خلیفه مسلمین اختصاص داشتند و اگر افرادی به احیای زمین می‌پرداخت، مالک آن می‌شد.

از علی بن ابی رافع روایت شده است که گفت: بر بیت المال، نزد علی بن ابیطالب(ع) کارگزار و نویسنده بودم. و آن گاه، به بیت المال گردن بند مرواریدی بود که در جنگ بصره عاید گشته بود.

و بدین ترتیب فدک به بیت المال انتقال داده شد. اگر چه فاطمه به روایت ابوبکر اذعان نکرد و همچنان بر گرفتن عطای خویش از محمد پافشاری به خرج‌می‌داد.

یکی از خصلتهای علی که تقریباً در تمامی منابع از آن اسم برده شده است عدالت‌خواهی او است که سختگیرانه اجرا می‌شد و زمینه خصومت مخالفانش را فراهم می‌کرد. در همین زمینه به پاسخ منفی علی به درخواست کمک مالی برادرش عقیل اشاره می‌شود که علی حاضر نشد به خاطر او در بیت المال تصرف کند. در عوض آهن گداخته‌ای را به او نزدیک کرد تا نشان دهد که با این درخواست، او (علی) را به آتش (جهنم)، فراخوانده است.

آیا امام اجازه می‌داد کسانی که باید در انتخابات بی‌طرف باشند، رسماً وارد حمایت علنی از کاندیدای خاصی بشوند؟ آیا امام اجازه می‌داد امکانات عمومی و بیت المال مسلمین برای یک کاندیدا بدون هیچ محدودیتی استفاده شود؟ آیا امام اجازه می‌داد حیثیت و آبروی افراد این‌گونه در معرض و منظر مردم ملعبه بازیگران قدرت قرار گیرد؟ و آیا دین چنین اجازه‌ای به شما داده است؟ چرا چتر حمایت قانون فقط برای شما و دوستان شما است؟

آن که تشنه باشد همیشه به دیدار علمای دیندار و حریص بود بر شنیدن نصیحت ایشان و حذر کند همیشه از علمای حریص بر دنیا که وی را عشوه دهند و بر وی ثنا گویند و خشنودی وی طلب کنند تا از آن مردار حرام که در دست وی است چیزی به مکر و حیله به دست آرند. و عالم دیندار آن بود که به وی طمع نکند و انصاف وی بدهد، چنان که شقیق بلخی به نزدیک هرون الرشید شد. گفت، «تویی شقیق زاهد؟» گفت، «شقیق منم اما زاهد نه.» گفت، «مرا پند ده.» گفت، «خدای تعالی تو را به جای صدیق نشانده است و از تو صدق درخواهد چنان که از وی و به جای فاروق نشانده است و از تو فرق درخواهد میان حق و باطل چنان که از وی و به جای ذوالنورین نشانده است و از تو شرم و کرم درخواهد چنان که از وی و به جای امیرالمومنین علی مرتضی (ع) بنشانده است و از تو علم و جود و عدل درخواهد چنان که از وی.» گفت، «بیفزای در پند.» گفت، «خدای تعالی را سرایی است که آن را دوزخ گویند. از تو دربان آن سرای ساخته است و سه چیز به تو داده است: مال بیت المال و شمشیر و تازیانه و گفته است خلق را بدین سه چیز از دوزخ بازدار. هر حاجتمندی که به نزدیک تو آید این مال از وی بازمگیر و هرکه فرمان خدای را خلاف کند بدین تازیانه وی را ادب کن و هرکه کسی را به ناحق بکشد وی را بدین شمشیر بکش به دستوری ولی وی، اگر این نکنی پیشرو در دوزخ تو باشی و دیگران از پی تو می آیند.» گفت، «زیادت کن و پند ده.» گفت، «چشمه تویی و عمال در عالم جوی اند. اگر چشمه روشن بود تیرگی جویها زیان ندارد و اگر تاریک بود به روشنی جویها هیچ امید نبود.»

هنگامی که رفتم فرمود: ای پسر ابی رافع ایا به مسلمانان خیانت همی کنی؟ گفتم: از خیانت به مسلمانان به خداوند پناه همی برم. فرمود:، پس چگونه گردن بند موجود در بیت المال را بدون اذن من و رضایت مسلمانان به دختر من عاریه داده ای؟

و چنین رئیس در اکثر احوال به یسار محتاج بود، چه ایصال اهل مدینه به منافع بی یسار ممکن نبود، و چندانکه افعال این رئیس بزرگتر احتیاج او بیشتر. و باشد که او را در تصور چنان بود که انفاق او از روی کرم و حریت است نه از جهت التماس کرامت، و آن مال که صرف کند یا به خراج ستاند از قوم خود، یا بر سبیل تغلب جماعتی را که مضادت ایشان کند در آرا و افعال، و یا به نوعی از ایشان حقدی در ضمیر داشته باشد، قهر کند و اموال ایشان در بیت المال خود جمع کند، پس نفقه می کند تا اسمی و صیتی اکتساب کند، و بدان صیت و اسم مالک رقاب شود، و فرزندان او را بعد ازو حسیب دانند، و ملک بعد از خود به فرزندان دهد. و تواند بود که خود را تخصیص کند به اموالی که نفع آن به دیگران نرسد، تا آن اموال سبب استحقاق کرامت او شمرند. و نیز باشد که با اکفای خود از ملوک اطراف کرامت کند بر سبیل معاوضه یا مرابحه، تا همه انواع کرامات استیفا کرده باشد.

گشته بیت المال ملت بهر مشتی مفتخور مخزن الطاف و انعام قوام السلطنه

تا کند زهره نثار قدم میمونش در انجم به ترازو کشد از بیت المال

شیخ گفت محمود را کسی از آنِ او بخواب دید گفت کی سلطان را چگونه است؟ گفت خاموش! چه جای سلطانست؟ من هیچ کس ندانم، سلطان اوست و آن غلطی بود! گفت آخر ترا چگونه است؟ گفت مرا اینجا به پای داشته‌اند و ذره ذره می‌پرسند. بیت المال کسی دیگر ببرد و حسرت وداع بما بماند.

در مقابل مادلونگ تصریحا دیدگاه کائتانی و ولیری دربارهٔ رابطه ابن‌عباس و علی را رد می‌کند و می‌گوید هرچند ابن‌عباس اموالی را از بیت المال بصره به عنوان سهم خود با خود برد، اما بعداً مجدداً روابط حسنهٔ وی با علی برقرار شد و احتمالاً بخشی از اموال را نیز برگرداند. همچنین علی کسی را به جایش بر مسند زمام‌داری بصره منصوب نکرد و وی بعد از مدتی به عنوان والی به بصره بازگشت.

محمد از اصحاب صفه بسیار حمایت می‌کرد و مقرری روزانه از درآمد عمومی بیت المال برای آن‌ها مقرر داشته روزانه به آن‌ها می دادند. محمد مسلمانان را به اکرام و در عین حال شناخت فضل و مراتب آنان تشویق می کرد. در پی حمایت محمد مشکلات مالی آنها به تدریج کاهش یافت و در جایی مناسب تر سکنی یافتند. البته گروهی از آنها با وجود تمکن نسبی دنیا را رها کرده و همچنان به عبادت و تعلیم و تعلم ادامه میدادند.

و فضیل بن عیاض را گفتند که سفیان بن عیینه خلعت سلطان می ستاند. گفت، « او را در بیت المال حق بیش از آن است ». پس او را در خلوت نصیحت کرد، سفیان گفت، « یا علی، اگر چه ما از جمله صالحان نه ایم، لیکن صالحان را دوست داریم. » وصله بن اشیم نشسته بود با شاگردان. یکی بگذشت و ازار در زمین می کشید چنان که عادت متکبران عرب باشد و آن منهی است. اصحاب او قصد کردند که با او درشتی کنند. گفت، «خاموش باشید که من این کفایت کنم». آواز داد که یا برادر، مرا با تو حاجتی است. گفت، «چیست؟» گفت، «آن که ازار برترگیری». گفت، «نعم و کرامه». پس شاگردان را گفت، «اگر به درشتی گفتمی، گفتی که نخواهم کرد و دشنام نیز دادی».

وهب بن عبدالله بن مسلمه، معروف به ابوجحیفه از یاران پیامبرمحمد و علی بود. او از قبیله بنی سوعه بن عامر بن صاععه بود. زمانی که محمد از دنیا رفت، تقریباً نوجوان بود. علی در دوران خلافت خود، او را به سرپرستی نگهبانان شهر و بیت المال منصوب کرد و به او لقب «وهب الخیر» داد. درنبرد نهروان در لشکر علی حضور داشت و با او به مدائن رفت. او احادیثی دربارهٔ اذان، قبله و اثبات امامت دوازده امامی نقل کرده‌است

نسب کاملش «صلاح‌الدین ابوالصفاء خلیل بن أیبک بن عبدالله سیفی صفدی» ذکر شده و زادهٔ صفد، فلسطین در ۱۲۹۶/ ۶۹۶ق بود. صفدی ادبیات، نحو، حدیث، فقه آموخت. سپس به مناصبی کتابت در صفد، حلب، دمشق و قاهره رسید. کاتبِ سِر (رازنویس) در الرحبه شد، به هنگام پیری وکیل بیت المال در دمشق گشت. صفدی در ۲۳ ژوئن ۱۲۵۳/ ۱۰ شوال ۷۶۳ در سالی که وبا، طاعون در سرزمین شام وعرب گسترش یافت، درگذشت.