خلافت

تا پیش از خلافت هارون الرشید، ابهر منطقه نسبتاً وسیعی را شامل بود. وی قسمتی از قاقازان و نیز ناحیه ابهررود را از ابهر جدا کرد و به قزوین ملحق ساخت. در اوایل سده ۸ قمری ولایت ابهر ۲۵ پاره دیه داشت و حقوق دیوانی آن به یک تومان و چهار هزار دینار می‌رسید.

به خلافت چو دست بیرون کرد رودهٔ اهل ردّه را خون کرد

پس از قتل‌عام عرب‌ها و نایبان خلیفه در طبرستان، خلافت عباسی سلسله نبردهایی برای بازپس‌گیری طبرستان آغاز کرد. خلیفه مهدی عباسی خواستار مرگ ونداد هرمز و آوردن سر او به بغداد، پایتخت خلافت، بود؛ ولی هیچ‌کدام از سردارانش موفق به این کار نشدند.

احمد بن کیغلغ (عربی: أحمد بن كيغلغ؛ ۱ ژانویهٔ ۰۸۰۱ – ۱ ژانویهٔ ۰۹۰۱) فرمانروای ترک‌تبار شام و مصر در دوران خلافت عباسی بود.

ابواسحاق محمد المعتصم بالله هشتمین خلیفه عباسی (۲۱۸–۲۲۷ ه‍.ق/۸۳۳–۸۴۲ میلادی)، سومین فرزند هارون الرشید از کنیزی ترک‌تبار به نام مارده بود که پس از برادرش مأمون به خلافت رسید.

ابوعبدالله محمد المهدی بالله (نام کامل وی: أبو عبدالله محمد بن‌عبدالله المنصور بن محمد بن علی المهدی) سومین خلیفه از خلفای عباسی بود که بعد از پدرش منصور بین سالهای ۱۵۸ تا ۱۶۹ خلافت و فرمانروایی مسلمانان را بر عهده داشت.

بدانک سلطنت خلافت و نیابت حق تعالی است در زمین و خواجه علیه‌السلام سلطان را سایه خدا خواند و این هم بمعنی خلافت است زیراک در عالم صورت چون شخصی بر بام باشد و سایه او بر زمین افتد آن سایه او خلیفت ذات او باشد در زمین و آن سایه را بدان شخص باز خوانند گویند سایه فلان است.

خلق را می‌خواندی بر عکس شد از خلافت مردمان را نیست بد

که آدم را خلافت بخش انعام که همچون مرغ سازد دا نه اش دام

و عمر را زنی بود که وی را دوست داشتی. چون خلافت به وی رسید زن را طلاق داد از بیم آن که نباید که در کاری شفاعت کند و از خویش آن قوت نیاید که آن را خلاف کند. و بدان که هر مباحی که بر نیت دنیا بازگردد از این بود که چون بدان مشغول شود وی را به کارهای دیگر افکند. بلکه هرکه از حلال سیر بخورد از درجه متقیان محروم ماند، برای آن که حلال که سیر بخورد شهوت را بجنباند و آنگاه در طلب افکند، بیم آن بود که به اندیشه ناشایست درآید و بیم آن بود که نظر پدید آید و نگریستن در مال اهل دنیا و باغ و کوشک ایشان. از این بود که آن حرص دنیا را بجنباند و آنگاه در طلب افکند و به حرام ادا کند.

زلف‌وارش سر ز تن ببریده جلّاد اجل بر دل هرک از خلافت خال عصیان یافته

زن گفت: امیر را چه می شود، خداوند مکروهی وی را ننمایاند؟ هادی گفت: هم اکنون از خاطرم بگذشت که من خواهم مرد و هارون برادرم پس از من به خلافت رسد و تو همین گونه که با من بنشسته ای، با وی بنشینی.

غضب خلافت چه کرد به عصر وی معتمد باخت مدامی بوی نزد نفاق و حسد

ریچارد بولیت، اسلام‌شناس آمریکایی، می‌گوید که در پایان دوران اموی (نیمه‌های سده هشتم و حدود ۱۵۰ سال پس از ظهور اسلام) تعداد مسلمانان امپراتوری اسلامی، از ده درصد فراتر نمی‌رفت؛ اما با ظهور عباسیان در میانه سده نهم (۱۰۰ سال پس از ظهور دولت عباسی) این عدد از چهل درصد فراتر رفته بود و حتی در پایان سده یازدهم میلادی، چیزی حدود هشتاد درصد از مردم سرزمین‌های خلافت مسلمان بودند.

پس از مرگ محمّد در سال ۶۳۲ میلادی به نظر نمی‌رسد در مدت ۲ سال خلافت پدرش و ۱۰ سال خلافت دیگر خلیفه - عُمَر - نقشی در روابط اجتماعی ایفا کرده باشد. زمانی که مخالفان عثمان زیاد شدند، عایشه هم در رهبری بخشی از آن ایفای نقش کرد. ولی نه با شورشی‌های قاتل عثمان موافق بود و نه مخالف.

در سال‌ها ۸۳۱ تا ۹۰۹ ایالتی از امارت اغلبیانِ افریقیه و در سال‌ها ۹۰۹ تا ۹۴۸ ایالتی از خلافت فاطمی بود. پس از ۹۴۸ تحت فرمان بنی کلب به صورت امارت خودمختار حکومت می‌شد و پس از ۱۰۴۴ امیرهای مختلفی در جنگ برای حکومت بر این جزیره بودند.

در خلافت جامه پوشیدش سیاه کرد دیبای سپیدش بارگاه

بعد از نبی رسید خلافت به چار تن بودی تو یک خلیفهٔ برحق از آن چهار

در مسند احمد آمده ابوذر در زمان خلافت عمر در فتح مصر شرکت کرد اما بخاطر روایتی از محمد که فتح مصر را پیش بینی کرده بوده و سپس سفارش کرده بود در شرایطی خاص از انجا خارج شوند، از مصر خارج می شود.