تاریخ طبری
معنی کلمه تاریخ طبری در دانشنامه آزاد فارسی
(یا: تاریخ الامم و الملوک؛ تاریخ الرسل و الملوک) کتابی در تاریخ عمومی به عربی از محمد بن جریر طبری (۲۲۴ـ۳۱۰ق). مشتمل بر تاریخ جهان از آغاز آفرینش تا ۳۰۲ق. این کتاب نخستین تاریخ عمومی اسلامی به شمار می رود. روش تاریخ نگاری طبری توصیفی است و اخبار و روایات مربوط به حوادث و رویدادها را بدون نقد و بررسی در تاریخ خود آورده است. او نه تنها از آثار معتبر مورخان و محدثان پیش از خود چون ابن اسحاق، واقدی، کلبی، ابن سعد استفاده کرده، بلکه از روایات شفاهی که ضمن مسافرت های خود جمع آوری کرده، بهره برده است. رویدادهای تاریخ طبری هر اندازه به زمان حیات مؤلف نزدیک تر می شود مختصرتر است. ابوعلی بلعمی در ۳۵۲ق کتاب را به فارسی ترجمه و تلخیص کرد. ذیل های متعددی از قرن ۴ق به بعد بر این کتاب نوشته شده و بخش هایی از آن به زبان های اروپایی و ترکی استانبولی ترجمه شده است. در سال های ۱۸۷۶ تا ۱۹۰۱ دخویه و برخی دیگر از اسلام شناسان این کتاب را در لیدن منتشر کردند و پس از آن بارها در مصر به چاپ رسید. گزیده هایی از این کتاب به فارسی ترجمه شده و ترجمۀ ابوالقاسم پاینده نیز در ۱۵ جلد چاپ و منتشر شده است. (تهران، ۱۳۵۲).
معنی کلمه تاریخ طبری در دانشنامه اسلامی
نام اصلی کتاب تاریخ الامم و الرسل و الملوک است، اما به تاریخ طبری مشهور شده است.
ویژگی های تاریخ طبری
این کتاب به سبب تفصیل، قدمت و روش خاص مؤلف، اثری منحصر به فرد و معتبر است.
تاریخ تالیف کتاب
تاریخ دقیق آغاز تألیف آن معلوم نیست، ولی مسلّم است که طبری پس از نوشتن جامع البیان فی تفسیر القرآن به تألیف آن پرداخته است
وی تفسیر خود را از ۲۸۳ تا ۲۹۰ بر شاگردانش املا می کرده و سپس اجازi روایت تاریخ خود را تا حوادث ۲۹۴، یعنی تا پیش از روی کار آمدن مقتدر، به شاگردانش داده است.
به نوشته یاقوت حموی متوفی در قرن هفتم، تألیف تاریخ طبری در ۳۰۳ به پایان رسیده است.
محتوای کتاب تاریخ طبری
...
[ویکی اهل البیت] تاریخِ طَبَری کتابی از تاریخنگار قرن سوم؛ ابوجعفر طبری (د 310 ق/ 923 م)، بزرگترین و پرآوازه ترین اثر مکتوب تاریخیِ بر جای مانده از سده های 3-4 ق است این کتاب تاریخ پیش از اسلام و تاریخ پس از اسلام تا زمان مولف را در بر دارد.
نام کامل این کتاب تاریخ الرسل والانبیاء والملوک والخلفاء است.
ابوجعفر محمد بن جریدبن یزید طبری، محدث و فقیه و مورخ قرن سوم بود که در اوایل سال 225 هـ.ق در آمل که آن زمان از شهرهای طبرستان بود به دنیا آمد، او از علمای عراق و شام و مصر، علوم مختلف را یاد گرفت و در بغداد ساکن بود و تا زمان وفاتش هم در آنجا ماند.
طبری در علوم زیادی تبحر داشت و حافظ و عارف به قرآن و معانی و احکام آن بود. اطلاعاتش راجع به صحابه و تابعین و افراد بعد از آنان زیاد بود و در مسائل راجع به ایام و اخبار مردم، آگاهی کامل داشت و از همین رو، کتابی در تفسیر قرآن نگاشته و تالیفاتی در فقه و حدیث و نحو و لغت و عروض دارد.
کتاب تفسیر قرآن او به نام «جامع البیان عن تاویل القرآن» می باشد و بعد از این کتاب، تاریخ طبری را شروع کرد. از زهد و ورع او، سخن گویند و از کثرت تالیفات و نوشته هایش نیز بسیار مشهور است.
در مورد مذهب طبری اختلاف است. غالبا او را به خاطر اینکه خلفای سه گانه را گرامی می داشته است به عنوان عالم اهل سنت می شناسند. اما برخی او را شیعه می دانند و گرامیداشت او از خلفا را حمل به تقیه می کنند چرا که او در مرکز خلافت اهل سنت بود و اظهار تشیع برای او خطر جانی داشت. دلایل کسانی که او را شیعه می دانند ان است که:
طبری در سال 310 هـ.ق، در سن 86 سالگی در بغداد از دنیا رفت. سخنان او به نحوی بوده است که حتی مردم زمانش نیز گمان به شیعه بودن او داشتند، این بود که بعد از وفاتش از ترس مردم عوام، او را شبانه دفن کردند.
تاریخِ طَبَری با عنوان "تاریخ الرسل والانبیاء والملوک والخلفاء" مشتمل است بر یک دوره تاریخ عمومی از آفرینش تا سال 302 قمری، و شامل دو بخش بزرگ است: پیش از اسلام و پس از اسلام. بخش نخست در برابر بخش پس از اسلام بسیار اندک، و مشتمل است بر مقدمه مؤلف، گفتارهایی در باب ماهیت زمان، چگونگی آفرینش، بعثت پیامبران، پادشاهان ایران، اقوام و قبایل عرب، نیاکان حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سیره آن حضرت تا زمان هجرت.
[ویکی فقه] تاریخ طبری (ترجمه). «تاریخ طبری»، اثر عربی ابوجعفر محمد بن جریر طبری ، تاریخی عمومی از آغاز آفرینش تا ۳۰۲ ق می باشد که نام اصلی آن «تاریخ الامم و الرسل و الملوک» بوده و در سال ۳۰۳ ق نوشته شده است.
انگیزه تالیف، بیان تاریخ ملوک گذشته و پیامبران الهی علیه السّلام برای پند گرفتن از سرگذشت آنان می باشد. کتاب به سبب جامعیت بخش تاریخ اسلام ، که نتیجه احاطه، بی طرفی و امانتداری مؤلف است، در بین تواریخ اسلامی بی نظیر بوده و این امر باعث اهمیت کتاب شده است.
ساختار کتاب
کتاب با مقدمه مؤلف آغاز و مطالب در شانزده جلد، در دو بخش تاریخ جهان و اسلام ارائه شده است. بخش تاریخ اسلام، به ترتیب سال شمار هجری و منحصر به رویدادهای سیاسی و شرح جنگ هاست. تاریخ جهان، ترتیب سال شمار نداشته و ترتیب آن، موضوعی است، اگر چه در تنظیم مطالب، تقدم زمانی حفظ شده است. هدف نویسنده، ذکر تاریخ شاهان و پیامبران الهی بوده و مطالب را با بحث درباره زمان و ماهیت و مقدار آن از ابتدای خلق آدم آغاز کرده است؛ در این خصوص، بعد از نقل گزارش های مفصل از راویان اخبار ، به عقاید ادیان و امت های گوناگون و آرای زردشتیان استناد شده است. قسمت اعظم مباحث، مجموعه ای از روایات گوناگون از راویان مختلف است که به شکل معمول روایت خبر، نقل شده است، بدین صورت که ابتدا سلسله راویان و سپس خبر گزارش می شود؛ بنابراین کتاب، صرفا نقلی بوده و مؤلف دخل و تصرفی در منابع خود نکرده و مطالب را بدون در نظر گرفتن صحت و سقم آن ها ضبط نموده است. وی از یک سو با امانتداری کامل و در نوع خود بی نظر، روایات متعدد و متنوع راجع به هر واقعه را آورده است؛ اما از سوی دیگر، مطالب غیر واقعی، افسانه های حماسی و نیز خلط و سهوهایی در کتابش دیده می شود؛ از این رو باید محتوای هر روایت بررسی و با روایات دیگر مقایسه و مختصات و مسائل آن معلوم گردد. شیوه نقل نویسنده، معلوم می دارد که وی از منابع مکتوب استفاده کرده است. او هر گاه از منابعی استفاده کرده که اجازه نقل حدیث از آن ها داشته، با بیان «حدثنا»، «اخبرنا»، «کتب الی» گزارش داده است و هر گاه از منابعی سود جسته که اجازه نقل حدیث نداشته، با ذکر «قالوا»، «حدثوا»، «روی» و «ذکر» گزارش آورده است. وی گاه مطلبی را از یک روایت با ذکر «اما» بیان کرده که احتمالا تفسیر و تعبیر خود او از محتوای یک روایت بوده است. شیوه گزارش و شکل روایات کتاب یکسان نیست که سبب آن، میزان اهمیت و کثرت حوادث، محتوای روایات و تاثیر زمان بر آن ها بوده است. مؤلف در چند جای کتاب توضیح می دهد که چرا از بین همه اقوام و ملل دنیا فقط تاریخ شاهان ایران را نوشته است. او می گوید که اقوام دیگر، تاریخ مشخص و پادشاهی پیوسته نداشته اند تا بتوان بنای تاریخ را بر روزگار ملوکشان نهاد. شیوه تدوین مطالب (کنار هم قرار دادن روایات مختلف و گاه متضاد درباره یک واقعه) ارزش کتاب را برای محقق امروزی به مراتب بیشتر و امکان نقد و ارزیابی را برای او فراهم کرده است. کتاب به سبب تفصیل، قدمت و روش خاص مؤلف، اثری منحصر به فرد و معتبر می باشد.
گزارش محتوا
بخش تاریخ جهان، مشتمل است بر مقدمه ای درباره زمان و حدوث آن، داستان آفرینش، قصص انبیا از حضرت آدم علیه السّلام تا حضرت مسیح علیه السّلام و تاریخ ایرانیان از ابتدا تا پایان دوره ساسانی. در دوره باستانی ایران، تاریخ یمن گنجانده شده است، در بخش راجع به حضرت مسیح علیه السّلام فهرست شاهان روم آمده و در بخش راجع به ساسانیان اقوام و ملوک حیره ذکر شده اند. نویسنده در بحث از آفرینش و پراکنده شدن فرزندان آدم بر روی زمین ، احادیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم نقل کرده و برای تایید آن ها، آیاتی از قرآن کریم آورده و توضیح داده است. وی در این مبحث بیش از هر مبحث دیگری در کتابش، نظر شخصی خود را بیان کرده است. وی داستان آفرینش و تاریخ پیامبران بنی اسرائیل را عمدتا از قول راویان مسلمان و به استناد آیات قرآن شرح داده است. در این بخش، مطالب صرفا صبغه دینی داشته و پاره ای از آرا و عقاید اهل کتاب (اسرائیلیات) اغلب از طریق راویانی؛ مانند «وهب بن منبه در آن راه یافته است. وی همچنین عقاید ایرانیان را درباره آفرینش و این که برخی کیومرث را اولین انسان دانسته اند، به تفصیل بیان کرده است.
← بررسی تاریخ ایران
...
[ویکی نور] تاریخ طبری (ترجمه). تاریخ طبری، اثر عربی ابوجعفر محمد بن جریر طبری، تاریخی عمومی از آغاز آفرینش تا 302ق می باشد که نام اصلی آن «تاریخ الامم و الرسل و الملوک» بوده و در سال303ق نوشته شده است.
انگیزه تألیف، بیان تاریخ ملوک گذشته و پیامبران الهی(ع) برای پند گرفتن از سرگذشت آنان می باشد.
کتاب به سبب جامعیتِ بخش تاریخ اسلام، که نتیجه احاطه، بی طرفی و امانتداری مؤلف است، در بین تواریخ اسلامی بی نظیر بوده و این امر باعث اهمیت کتاب شده است.
کتاب با مقدمه مؤلف آغاز و مطالب در شانزده جلد، در دو بخش تاریخ جهان و اسلام ارائه شده است.
بخش تاریخ اسلام، به ترتیبِ سال شمار هجری و منحصر به رویدادهای سیاسی و شرح جنگ هاست.
معنی کلمه تاریخ طبری در ویکی واژه
جملاتی از کاربرد کلمه تاریخ طبری
این کتاب تاریخ آفرینش را از آغاز آن تا سال ۶۲۸ قمری (۱۲۳۱ میلادی) در بر دارد (تا دو سال قبل از مرگ نویسنده). هرچند تا سال ۳۰۲ قمری (۵۰۲ میلادی) این اثر بیشتر وامدار تاریخ طبری و از آن پس دیگر تاریخ‌نگاران ایران و اسلام است، اما در بخش تاریخ ترکتازی مغولان، تاریخ کامل از نخستین گزارش‌ها و منابع محسوب می‌شود.
تردید دربارهٔ کتاب‌های مقتل منسوب به ابومخنف موجب‌شده تا روایت طبری از او اهمیت بیشتری یابد و به همین سبب، برخی بر آن شدند تا آن منقولات را از تاریخ طبری بیرون کشند و جداگانه منتشر سازند. این منقولات نخستین بار به نام مقتل الحسین به کوشش حسن غفاری در ۱۳۹۸ قمری در قم به چاپ رسید. سپس همان اثر به همان طریق به نام وقعةالطفّ در ۱۳۶۷ خورشیدی در قم به کوشش محمد هادی یوسفی غروی، همراه با مقدمه‌ای در معرفی ابومخنف و کتاب مقتل الحسین و همچنین فهرست‌های گوناگونی از شیوخ و راویان مؤلف با توضیحات و تعلیقات منتشر شد.
اما در قرآن، پس از بیان روایت نوعی پند و عبرت نیز در آن بیان گشته است. اما در روایت اسلامی، در تفاسیر قرآن و کتب تاریخی و قصص أنبیا، مانند تاریخ طبری، این داستان بسیار مفصل آمده است؛ به قدری که از تورات نیز مفصل‌تر است یا از دیگر کتاب‌های یهود نظیر هاگادا بهره برده است.
ترجمه‌ی تاریخ طبری‌و‌تائلیف آن به زبان فارسی از آثار اوست
کتاب تاریخ طبری، شرح زندگی بشر از خلقت آدم تا زمان نگارندهٔ آن است. از دیدگاه او، سیر رویدادهای تاریخ جهان از زمان معینی آغاز شده و به رویدادهای زمان زندگی نویسنده انجامیده‌است. از نظر طبری تاریخ در حکم جریان واحدی است که در آن هر یک از قوم‌ها، نقش ویژهٔ خود را بازی کرده‌اند و عنایت الهی با فرستادن پیامبران و فرستادن کتاب‌های آسمانی با مردم همراه بوده و همهٔ مردم را در رودخانه‌ای که نامش تاریخ است به سوی مقصدی معلوم که روز رستاخیز است رهنمون می‌شود.
ابوجعفر محمد بن جریر بن یزید بن کثیر بن غالب طبری مشهور به جریر طبری (زادهٔ ۲۲۴ در آمل – درگذشتهٔ ۳۱۰ هجری قمری در بغداد) (۲۱۸–۳۰۱ هجری خورشیدی) (۸۳۹-۹۲۳ میلادی) همه‌چیزدان، مورخ، مفسر قرآن و فیلسوف ایرانی، مؤلف تاریخ طبری مشهور به پدر علم و تاریخ و تفسیر است.
به گفته لغت‌نامه دهخدا داستان غرانیق از داستان‌هائی است که از طرف مخالفین اسلام ساخته شده است و به تفسیر بهاءالدین خرمشاهی ماجرایی است علیه قرآن و اصالت وحی. این داستان در تاریخ طبری، تفسیر طبری، طبقات ابن سعد و اسباب التنزیل واقدی با سندهای مفرد نقل شده است.
ژیلبرت لیوا تاریخنگار فرانسوی نیز در دانشگاه دیدرو پاریس به کوشش خود این اثر را به زبان فرانسه ترجمه نمود. میخائیل یان دخویه در بین سال‌های ۱۸۸۰ تا ۱۹۰۰ تاریخ طبری را به انگلیسی ترجمه نمود و کتاب خود را پس از سال‌ها با چندین بار تجدید چاپ تحت عنوان تاریخ طبری منتشر شد. ترجمه تفسیری این کتاب توسط انتشارات دانشگاه ایالتی نیویورک در سال ۱۹۹۸ بازنشر شد.
همچنین طبق آنچه در صحیح ترمذی و تاریخ طبری آمده است، علی اولین نمازگزار با محمد بوده است. او به همراه محمد به دره‌های اطراف مکه می‌رفتند و نماز می‌گذاردند.
در سال ۱۳۷۰ سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیش از ۶ هزار جلد از تاریخ طبری را توزیع کرد.