خاوران

معنی کلمه خاوران در لغت نامه دهخدا

خاوران. [ وَ ] ( اِ )مشرق. ( برهان ) ( شرفنامه منیری ). خاور :
هم از خاوران تا در باختر
ز کوه و بیابان و از خشک و تر.فردوسی.بخفت و چو خورشید از خاوران
برآمد بسان رخ دلبران.فردوسی.ذره ای کز عراق برخیزد
رشک خورشید خاوران باشد.سلمان ساوجی.|| مغرب را نیز گویند. ( از برهان قاطع ).
خاوران. [ وَ ] ( اِ ) نام یکی از گوشه های دستگاه ماهور است. ( از دیوان جاهد ).
خاوران. [ وَ ] ( اِخ ) خابران. نام دیگر ابیورد است و لسترنج مختصات جغرافیایی آن را چنین ذکر میکند: «در خاور نسا آن سوی کوه و در حاشیه بیابان مرو، خاوران واقع است که آنرا «ابیورد» و گاهی باوردهم میگویند. مقدسی گوید من ابیورد را از نسا بهتر وبازارش را پر رونق تر و خاکش را حاصل خیزتر دیدم و مسجد آن شهر در بازار است. حمداﷲ مستوفی گوید: «شهری کوچک است و در او میوه فراوان » و نیز گوید رباط کوفن از توابع ابیورد در دهکده ای بفاصله شش فرسخی ابیوردواقع است. این رباط را عبداﷲبن طاهر در قرن سوم هَ. ق. بنا کرد و چهار دروازه داشت و در وسط آن مسجد جامعی بود. ولایت «ابیورد» یا «خاوران » را مرکز مهنه یا میهنه بود. یاقوت نقاط مهم دیگری را در این ولایت اسم می برد که از آن جمله است : ازجه ، باذان و خروالجبل و شوکان. مهنه در زمان یاقوت ویران بوده است. حمداﷲمستوفی در قرن هشتم گوید: «در او باغستان فراوان و آب بسیار روان و حاصلش غله و میوه باشد در حق بزرگانی که از دشت خاوران برخاسته اند گفته اند :
بر سپهر صیت گردان شد بخاک خاوران
تا شبانگاه آمدش چار آفتاب خاوری
خواجه ای چون بوعلی شادانی آن صاحب قران
مفتیی چون اسعد مهنه ز هر شینی بری
صوفیی صافی چو سلطان طریقت بوسعید
شاعری فاخر چو مشهور خراسان انوری.
خاوران بصورت خاواران هم ضبط گردیده است. ( از سرزمینهای خلافت شرقی ). و رجوع شود به نزهةالقلوب چ لیدن مقاله 3 ص 157 :
چنان کارگاه سمرقند شد
زمین از در بلخ تا خاوران.منوچهری.بنده ای را سند بخشی پیشکاری را طراز
کهتری را بر زمین خاوران مهتر کنی.ناصرخسرو.سرتاسر خاک خاوران سنگی نیست
کز خون دل و دیده بر آن رنگی نیست
در هیچ زمین و هیچ فرسنگی نیست
کز دست غمت نشسته دلتنگی نیست.

معنی کلمه خاوران در فرهنگ معین

(وَ ) [ په . ] (اِ. ) ۱ - مغرب . ۲ - مشرق .

معنی کلمه خاوران در فرهنگ عمید

۱. خاور، مشرق: هم از خاوران تا در باختر / ز کوه و بیابان و از خشک و تر (فردوسی: ۴/۳۲۷ ).
۲. (موسیقی ) گوشه ای در دستگاه ماهور.

معنی کلمه خاوران در فرهنگ فارسی

ولایتی بود در مرز شمالی خراسان کنونی . شهرها و آبادیهای مهم آن عبارت بودند از : رونه میهنه نسا ابیورد و دره گز .
خاور، مشرق، قسمتی ازشمال خراسان
( اسم ) ۱ - مغرب . ۲ - مشرق . ۳ - گوشه ای در دستگاه ماهور .
نام قریه ایست از قرائ خلاط و منسوب به آن خاورانی است .

معنی کلمه خاوران در دانشنامه عمومی

خاوران (ترکیه). خاوران ( به ترکی استانبولی: Havran ) شهری است در کشور ترکیه که در استان بالیکسیر واقع شده است. جمعیت این شهر بر اساس سرشماری سال ۲۰۰۸ میلادی ۱۰٬۷۱۳ نفر و بر اساس برآوردهای سال ۲۰۰۹ میلادی ۱۰٬۸۹۵ نفر می باشد.
خاوران (تهران). خاوَران از محله های شهر تهران است.
این محله در جنوب خاوری شهر تهران و در منطقه ۱۵ تهران واقع شده است.
خیابان خاوران که شاهرگِ ارتباطی این محله محسوب می شود از میدان خراسان آغاز و پس از پیوستن به بزرگراهِ آهنگ به صورت بُزرگراهی به نام خاوران در می آید. خاوران محله ای پرجمعیت با کوچه پس کوچه های بسیار و متراکم است. بزرگراه خاوران پس از گذر از سه راه افسریه نام بزرگراه امام رضا را به خود می گیرد.
گورستان خاوران که محل دفن شمار زیادی از کشته شدگان سیاسی اوایل دوران انقلاب از سال ۵۷ تا ۶۸ می باشد در امتداد این بزرگراه قرار دارد.
از نقاط مهم این محله و اطراف آن می توان به پارک آبی آزادگان، ساختمان امیرسلیمانی و شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه ( منطقه ۳ ) اشاره کرد. صنایع و انبارهای بسیاری در کنار بزرگراه امام رضا مستقر هستند.
پایانه خاوران نیز در این منطقه واقع شده است.
خاوران (خفر). خاوَران شهری در استان فارس و مرکز بخش راهگان است. خاوران در نیمه جنوبی استان فارس در ۱۱۵ کیلومتری جنوب شیراز و ۶۰ کیلومتری شمال غرب جهرم واقع شده و ۱۳۶۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. این شهر به دلیل کوهستانی بودن از آب و هوای مطبوعی برخوردار است که موجب شده اکثر درختان سردسیری و گرمسیری در کنار هم رویش یابد. یکی از جاذبه های گردشگری آن، وجود باغ های انبوه مرکبات و نخلستان ها است که جلوه منحصربه فردی به خاوران بخشیده است. براساس سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵، جمعیت خاوران برابر با ۴٬۳۳۲ تن بوده است. این شهر تا سال ۱۳۶۱ خانه کهدان نامیده می شده است.
خاوران شهری سرسبز است و پیشه بیشتر مردم آن کشاورزی، پرورش دام و طیور، کشاورزی، باغبانی و رانندگی است. این شهر دارای قنات هایی است که در واقع منابع اصلی آبیاری باغ های این شهر به شمار می روند. یکی از مهم ترین این قناتها، قنات شیخ احمدی است که تبدیل به تفریحگاه و منطقه نمونه گردشگری شده است. از دیگر چشمه سارهای این شهر می توان به چشمه مخستان، چشمه قم آباد، چشمه منصورآباد، چشمه مجدآباد نیز اشاره کرد. از لحاظ فرهنگی نیز این شهر نویسندگان، هنرمندان و ادیبان زیادی را در خود دیده است.
از مدارک، سنگ نوشته ها و نقل قول ها اینطوری روایت شده که این شهر دارای سابقه طولانی است و حدود یک هزار سال از قدمت آن تاکنون به تأیید رسیده است. از آثار تاریخی این منطقه می توان امامزاده محمد را نام برد، از آسیاب ها و مساجد قدیمی که هنوز به چشم می خورد نام برد که نشانگر قدمت طولانی این خطّه می باشد. مرقد مبارک امامزاده محمد، در سمت شمالی خاوران، میان نخلستانهای انبوه می باشد، که خوشبختانه ساختمان و گنبد آن در چند سال گذشته بازسازی شده است.
دربارهٔ تغییر نام این محل باید گفت که تغییر نام خانکهدان بعد از پیروزی انقلاب و بنا بر پیشنهاد و امام جمعه خفر و تصویب مقام وزارت کشور صورت پذیرفت و در سال ۶۱ بعد از تأسیس شهرداری با حمایت مردم فداکار و کوشای این خطه به خدمات عمومی زیاد از جمله احداث ساختمان شهرداری، آسفالته نمودن کوچه ها –نوسازی خانه ها –اقدامات وسیع آب و برق –احداث دو باب مدرسه راهنمایی دخترانه و پسرانه و ۴ باب مدرسه ابتدایی و دو باب دبیرستان دخترانه و پسرانه –افتتاح شعب بانک صادرات –کشاورزی –احداث بهداشت –شهرک جدید کوی المهدی –احداث ساختمان مخابرات –احداث ساختمان ژاندارمری و دوایر راهنمایی و رانندگی –دفتر ازدواج –تأسیس پمپ بنزین –کارخانه سنگ شکن به پیشرفت قابل ملاحظه ای نائل گردید.

معنی کلمه خاوران در دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] خاوَران (خابَران) ناحیه ای در ایالت خراسان قدیم بود.
این ناحیه بین نَسا، ابیورد و سرخس قرار داشته و محدوده آن با شمال شرقی ایران (استان خراسان رضوی ) و جنوب ترکمنستان کنونی در شمال رشته کوه اللّه اکبر و هزار مسجد منطبق است. رود تجن مهمترین رود این ناحیه به شمار میرود (اطلس جامع جهان تایمز، نقشه۳۲). این ناحیه را دشت خاوران، زمین خاوران، خاواران یا خابران نیز نامیدهاند. دژ طبیعی کلات و درهگز را نیز جزو خاوران به شمار آورده اند
← واژه خاوران درمنابع ادبی قدیم
(۱) ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ ۲۰۰۱.(۲) اسماعیل بن علی، ابوالفداء، کتاب تقویمالبلدان، چاپ رنو و دسلان، پاریس ۱۸۴۰.(۳) اعتمادالسلطنه.(۴) محمدبن محمد (علی) انوری، دیوان، چاپ محمدتقی مدرسرضوی، تهران ۱۳۶۴ش.(۵) واسیلی ولادیمیرویچ بارتولد، تذکره جغرافیای تاریخی ایران، ترجمه حمزه سردادور، تهران ۱۳۵۸ش.(۶) اسماعیل بغدادی، ایضاحالمکنون، در حاجی خلیفه، ج۴.(۷) جوینی.(۸) ابوالقاسمبن احمد جیهانی، اشکال العالم، ترجمه علیبن عبدالسلام کاتب، چاپ فیروز منصوری،) مشهد (۱۳۶۸ش.(۹) عبداللّه بن لطفاللّه حافظ ابرو، زبدة التواریخ، چاپ کمال حاج سیدجوادی، تهران ۱۳۸۰ش.(۱۰) حمداللّه مستوفی، نزهةالقلوب.(۱۱) بدیلبن علی خاقانی، دیوان، چاپ ضیاءالدین سجادی، تهران ۱۳۷۸ش.(۱۲) دولتشاه سمرقندی، تذکرةالشعراء، چاپ فاطمه علاقه، تهران ۱۳۸۵ش.(۱۳) علی اکبر دهخدا.(۱۴) رشیدالدین فضلاللّه، کتاب تاریخ مبارک غازانی: داستان غازانخان، چاپ کارلیان، لندن ۱۳۵۸/۱۹۴۰.(۱۵) حسین رئیس السادات، «تاریخ شهرهای خراسان: دشت خاوران»، فصلنامه تحقیقات جغرافیائی، سال۳، ش ۱ (تابستان ۱۳۶۷).(۱۶) محمدبن محمد زَبیدی، تاجالعروس من جواهرالقاموس، چاپ علیشیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.(۱۷) سخنان منظوم ابوسعید ابوالخیر، منسوب به ابوسعید ابوالخیر، چاپ سعید نفیسی، تهران: کتابخانه سنائی، ۱۳۶۹ش.(۱۸) سمعانی، الانساب.(۱۹) محمدپادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج: فرهنگ جامع فارسی، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۳ش.(۲۰) حسین شهیدی، چهارسو و نگرشی کوتاه بر تاریخ و جغرافیای تاریخی، تهران ۱۳۶۵ش.(۲۱) زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستانالسیاحه، یا، سیاحتنامه، چاپ سنگی تهران ۱۳۱۵، چاپ افست .(۲۲) ابوالفضل قاسمی، خاوران: گوهر ناشناخته ایران، مشتمل بر تاریخ و جغرافیای در گز و کلات، تهران.(۲۳) قدامةبن جعفر، کتاب الخراج، چاپ دخویه، لیدن ۱۸۸۹، چاپ افست ۱۹۶۷.(۲۴) زکریابن محمد قزوینی، کتاب آثار البلاد و اخبار العباد، چاپ فردیناند ووستفلد، گوتینگن ۱۸۴۸، چاپ افست ویسبادن ۱۹۶۷.(۲۵) ابراهیم قوام فاروقی، شرفنامه منیری، یا، فرهنگ ابراهیمی، چاپ حکیمه دبیران، تهران ۱۳۸۵ـ ۱۳۸۶ش.(۲۶) مقدسی.(۲۷) احمدبن قوص منوچهری، دیوان، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۴۷ش.(۲۸) ناصر خسرو، دیوان، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۵۷ش.(۲۹) نقشه کامل ایران امروز، مقیاس ۰۰۰، ۶۰۰، ۱:۱، تهران: گیتاشناسی، ۱۳۸۶ش.(۳۰) یاقوت حموی.(۳۱)Guy Le Strange, The lands of the Eastern caliphate, Cambridge ۱۹۳۰.(۳۲) The Times Comprehensive atlas of the world, London: Times Books, ۲۰۰۵.

جملاتی از کاربرد کلمه خاوران

در سال ۱۳۷۰ به همراه محمدصادق جوادی‌حصار و ناصرآملی اولین شماره‌های روزنامه توقیف شده توس را منتشر کردند. پس از آن در سال ۱۳۷۱ به روزنامه خراسان پیوست و همزمان سردبیر هفته‌نامه خاوران بود. در روزنامه خراسان وی تهیه گزارش‌های حوزه شهری سرویس اجتماعی را بر عهده داشت و پس از آن نیز دبیر سرویس جوانان این روزنامه شد. در سال ۱۳۷۴ از روزنامه خراسان نیز جدا شد و به صورت اختصاصی در حوزه اجتماعی و افغانستان با نشریات مختلف همکاری کرد.

سْپاهبذ (به پارسی میانه: 𐭮𐭯𐭠𐭧𐭯𐭲) عنوان فرمانده لشکر یکی از بخش‌های چهارگانهٔ ایران در ارتش ساسانیان بود. چهار بخش عبارت بوده‌اند: از اباختر (شمال)، خوراسان (خراسان بزرگ، مشرق)، نیمروز (جنوب)، خوروَران (خاوران، مغرب). در دوران ساسانیان، بیشتر مقام‌ها، از جمله پایه‌ها و درجات نظامی موروثی بودند. فرماندهٔ کل نیروهای مسلح ایران تا سدهٔ ششم میلادی ایران‌سپاهبذ بود که از سوی خسرو انوشیروان این مقام ملغی شد.

بودی دو هفت سال به کرمان و خاوران صیت جلال برشده از چ‌رخ اخضرم

او پیش از مرگش وصیت کرد که از اموالش موسسه‌ای علمی در ایران تشکیل شود که در حال حاضر به نام بنیاد علمی زیرک‌زاده در تهران در فرهنگسرای بهمن و خاوران به فعالیت می‌پردازد. در شهرکرد دبستانی به نام زیرک‌زاده وجود دارد که آدرس آن چهار راه فصیحی کوچه دکتر حسینی روبروی مطب سابق دکتر حسینی است.

جایی که نور رویت، گلگونه برفروزد از ذره کمتر آید، خورشید خاورانی

صه‌ چون شاه خاوران ملک که بدو ملک افتخار کند

برخی از خانواده‌های جان‌باختگان اعتراضات به نتیجه انتخابات دهم ریاست‌جمهوری ایران به دیدار هم می‌روند و قصد دارند مانند «مادران خاوران»، «مادران پارک لاله» و «مادران صلح»، هسته‌ای از مادران دوباره داغدار را تشکیل دهند. سمیه شیردل، نامزد میثم احمدی نیز به دیدار خانوادهٔ پویا بختیاری رفته‌است.

گشته در برجی دو نجم سعد گردون را قران یا دو خورشد فروزان طالع از یک خاوران

در روز ۹ اردیبهشت ۱۴۰۰ عفو بین‌الملل از مقامات جمهوری اسلامی خواست تا تخریب محل گورهای جمعی خاوران را متوقف کنند و اجازه دهند تا بهائیان تحت آزار و شکنجه با شرافت دفن شوند.

چو خورشید بر خاوران زرد گشت شتابان سوی لشکر آمد ز دشت

بنده‌ای را هند بخشی پیش‌کاری را طراز کهتری را بر زمین خاوران مهتر کنی

به عزم خاوران چون راند باره زری با فال نیک و بخت میمون

۴ اردیبهشت ۱۴۰۰ در اطلاعیه‌ای برخی از اعضای خانواده‌های اعدام شدگان دهه ۶۰ اعتراض خود را نسبت به حفر قبرهای تازه در گورستان خاوران به عنوان «یکی از بزرگ‌ترین گورستان‌های دسته جمعی هزاران زندانی سیاسی اعدام شده در ایران» ابراز داشته و از این اقدام به عنوان تلاش تازه حکومت جمهوری اسلامی برای فراموشی «بقایای جنایاتش در سال‌های دهه ۶۰ و قتل‌عام تابستان ۱۳۶۷» نام برده‌اند.

روز جمعه ۷ شهریور ۱۳۹۹ تعدادی از خانواده‌های اعدام‌شدگان قتل‌عام ۶۷ در گورستان خاوران در سی و دومین سالگرد اعدام‌های سیاسی ۶۷ در حالی که هنوز محل دقیق دفن آنها مشخص نیست، گرد هم آمدند تا این روز را گرامی دارند که بعد از ساعاتی توسط نیروهای امنیتی و انتظامی متفرق شدند.

بنای این آرامگاه در ۵۵ کیلومتری جنوب شرقی تربت حیدریه و ۷ کیلومتری فیض‌آباد در روستایی به نام مهنه قرار دارد که به اعتقاد برخی مدفن شیخ ابوسعید ابی‌الخیر پیر مهنه است. گردآورنده اسرار التوحید به روشنی محل دفن شیخ را میهنه خاوران ذکر کرده‌است که اکنون این نقطه در خارج از مرزهای ایران می‌باشد.

پس از فتح بابل شه رزمخواه سوی خاوران راند یکسر سپاه

بنیاد از همان سالِ تأسیس، با برپایی دو کاوشکده در فرهنگسرای بهمن و فرهنگسرای خاوران کار خود را آغاز کرد. پس از آن، بنیاد در تأسیس کاوشکده‌های دیگری در تهران و شهرستان‌های دیگر همکاری کرد.

دی ز خاک خاوران چون ذره مجهول آمده گشته امروز اندرو چون آفتاب خاوری

کوس کاووسی بلند آوا شد اما دیدی آخر آن چه اندر خاوران شد؟

اصفهانک یکی از محله‌های قدیمی شهر تهران است که از یک سو به دولاب و از سمت دیگر به خاوران می‌رسد. در گذشته قلعه‌ای به نام اصفهانک وجود داشت که بعدها تبدیل به پارک گل رز شد. امامزاده‌ای مشهور به «بقعه چهل‌تن» نیز در این محله قرار دارد.