معنی کلمه تتماج در لغت نامه دهخدا
نه چنان بازیست کو از شه گریخت
سوی آن کمپیر کو می آرد بیخت
تا که تتماجی پزد اولاد را
دید آن باز خوش خوش زاد را.
این معنی را تأیید میکند.... احمدبن منوچهر شست کله از شعرای قرن ششم قصیده ای در وصف تتماج گفته است که به قصیده تتماجیه شهرت دارد و تا حدی طرز ساختن آن را روشن میسازد و مطلعش این است :
چو رایت صبح شد درفشان
شد خیل ستارگان پریشان.
و این قصیده را در مونس الاحرار نسخه عکسی متعلق بکتابخانه ملی توان یافت و در دیوان خاقانی چاپ هند نیز به وی نسبت داده اند. رجوع بکتاب فیه مافیه ص 242 شود : در جمله سبب تولد سنگ امتلاست و رطوبتهای لزج که از طعامهای غلیظ تولد کند چون گوشت گاو... و تتماج و رشته و کرنج و... ( ذخیره خوارزمشاهی ).
چشم اعدای تو خلیده بخار
هم بر آنسان که سیخ در تتماج.سوزنی.نی چون تو کسی که آب تتماج خورد
در مصطبه ها بغل زند کاج خورد.سوزنی.همه ترکان فلک را پس از این
خلق تتماجی ایشان شمرند.خاقانی.آری آن را که در شکم دهل است
برگ تتماج به ز برگ گل است.نظامی.خارکز نخل دور شد تاجش
به که سازند سیخ تتماجش.نظامی.آب تتماج است آب روی عام
که سگ شیطان از او یابد طعام.مولوی.زآب تتماجی که دادش ترکمان
آنچنان وافی شده ست و پاسبان.مولوی.رزق ما از کاس زرین شد عقار
وان سگان را آب تتماج از تغار.مولوی.در منزل شیخ شادی تتماج می پختند... بعضی درویشان تتماج را بغفلت در دیگ می انداختند. خواجه ما قدس روحه از قصرعارفان رسیدند... شما تتماج را بغفلت می اندازید... آن تتماج انگوربا شده بود... ( انیس الطالبین ). در دست هر یکی کاسه تتماجی پیدا شد در خاطر من گذشت چه بودی اگر سیخی بود. ( انیس الطالبین ).