آخش

ایرانیان باستان چهارعنصر یا چهار آخشیج آب، باد، خاک و آتش را بسیار گرامی و مقدّس می‌شمردند و آنها را به‌وجودآورندهٔ هستی و گردانندهٔ جهان می‌دانستند؛ تا آنجا که مذهب بیشتر اقوام کهن ایرانی نیز همین عناصر طبیعت بوده‌است. در میان این خدایان، الههٔ آب، آتش، خورشید و آسمان، اهمیت بیشتری داشتند.

که نه چرخ و چار آخشیج آفرید سه فرزند آورد زآنان پدید

سایگون یکی از آهنگسازان معروف به پنج ترکیه‌ای است که پیشگام موسیقی کلاسیک غربی در ترکیه بودند، آثار وی نشان از تسلط او بر موسیقی غربی دارد و در عین حال ترانه‌ها و فرهنگ سنتی ترکیه را نیز در بر می‌گیرد. هنگام اشاره به آخشیج‌های عامیانه، او تمایل داشت که یک نت را معیار قرار داده و بر اساس آن یک ملودی در یک مقام ترکی بنویسد. آثار بی‌شمار او شامل پنج سمفونی، پنج اپرا، دو کنسرت پیانو، کنسرت برای ویولن، ویولن و ویولن سل و طیف گسترده‌ای از آثار مجلسی و سرودی است.

افزون بر آنچه گفته شد، پژوهندگان هماهنگی‌هایی دیگری نیز میان اشونسک استر و گزارش‌های هرودت می‌یابند. برای نمونه، بر پایهٔ نوشتهٔ آندره باروک و مور اَخشورُش در استر را با آن‌که هرودوت گزارش می‌دهد یکسان می‌دانند. باروک می‌گوید آخشورش که در استر آمده است «به‌طور کامل با خشایارشایی که از طریق هرودوت می‌شناسیم مطابقت دارد.»

سه فرزند در آخشیجان سفلی برین هفت آبای علوی سه خواهر

تویی گوهرآمای چار آخشیج مسلسل‌کنِ گوهران در مزیج

افلاطون همواره شکفته روی و خرم بود نه گرفته خوی و درهم، پرسیدندش چونست تا هرگز گرداندوه و تیمارت گرد پاک روان نپوید و اگر آسمان و زمین زیروزبر گردد رامش و آرامت کوب آزمای کاستی و زیان نشود؟ فرمود مرا به زشت و زیبا و پشم تا دیبای کیهان آن مایه دلبستگی نیست که اگر گسستگی زاید مایه خستگی فزاید. شدنی ها خواهد شد و بودنی ها خواهد بود. آن خوشتر که هنرمند خرد پیشه کار و کام و ننگ و نام خود را به خواست بار خدا بازمانده، بیش از سرنوشت خویش نخواهد و تن و جان را که به کار دیگر خواسته اند و از آخشیجان دیگر آراسته به بوک و مگر و آز و هوس نکاهد.

هر چند از چار آخشیج و پنج حس در شش دریم از چار حدّ نه فلک یکدم علم بیرون زنیم

چو کرد اختر مسعود شاه قصد صعود ز آخشیجان شد بر براق عقل سوار

ز آخشیج هر آن صورتی که خواهد بود اگر بجود بود فخر ، فخر آن صوری

تا حواس خمسه پنج وتا موالید است سه تا جهات سته شش تا آخشیجان است چار

ای آخشیجان شرم کن... زائی تا به چند ای آسمان آزرم کن... ساری تا به کی

عناصر چهارگانه یا عناصر اساسی یا چهار آخشیج، اشاره به آب، هوا، خاک و آتش در برخی از فرهنگ‌ها مانند یونان باستان عنصر دیگری به نام اثیر (عنصر سنتی) دارد. این عناصر برای توضیح ماهیت و پیچیدگی همه مواد از نظر مواد ساده‌تر ارائه شده‌است. فرهنگ‌های باستان در یونان باستان، مصر باستان، ایران باستان، بابل، ژاپن، تبت و هند باستان همه دارای فهرستی مشابه بوده‌اند، گاهی در زبان‌های محلی به «هوا» به‌عنوان «باد» و به عنصر پنجم به‌عنوان «باطل» اشاره می‌شود. یونانیان باستان این عناصر را عنصرهای سازندهٔ جهان می‌دانستند.

عکسی ز آخشیج حسامش هوا گرفت بالای سدره عنصر و ارکان نو نشست