اقوام

بایاتی از انواع سروده‌های عاشیقی است که رواجش در بین عامه مردم، بیش از سایر انواع ادبی است. هر بایاتی چهار مصراع دارد وهر مصراع از ۷ هجا تشکیل می‌شود. مصراع‌های اول، دوم و چهارم هم قافیه بوده و مصراع سوم آن آزاد است. دو مصراع نخست تمهیدی برای گفتن جان کلام در مصراع‌های سوم و چهارم به کار گرفته شود. بایاتی شباهت بسیاری با دوبیتی دارد. بایاتی برگرفته از نام قومی قدیمی از اقوام» اوغوز «(ترک) یعنی» بایات «(بیات) بوده‌است. بایاتی‌های ساری عاشیق معروف هستند.

الی عرفات مکة سار روحی و قامت بین اقوام کرام

همان شیده که اقوام شیتا بدند به قوم فراز آب همتا بدند

قال النبی (ص): «عجب ربنا من اقوام یقادون الی الجنة بالسلاسل».

سلطنت را جامع اقوام گفت کار خود را پخته کرد و خام گفت

خم شد کمرت ز مرگ اقوام خون شد جگرت ز هجر احباب

بانجاری‌ها با ۲۴ درصد، جاوه‌ای‌ها با ۱۸ درصد، نگاجوها با ۱۸ درصد، دایاک سمپیت‌ها با ۱۰ درصد و باکومپای‌ها با ۸ درصد، از جملهٔ اقوام ساکن در کالیمانتان مرکزی به‌شمار می‌روند.

بودی قوام شرع و به پیری ز مرگ تاج با داغ و درد زیست در این دهر ناقوام

پس چه باید کرد ای اقوام شرق باز روشن می شود ایام شرق

هزاره‌ها بزرگ‌ترین جمعیت شیعه مذهب را در افغانستان تشکیل می‌دهند. اکثریت جمعیت اقوام قزلباش‌های ساکن افغانستان، سادات و پارسیبانان هراتی نیز شیعه مذهب هستند. اقلیت‌‌هایی از بلوچ‌ها، تاجیک‌ها و پشتون‌ها نیز پیرو مذهب شیعه می‌باشند.

گفت «اقوام و ملل آیات اوست عصر های ما ز مخلوقات اوست

مردم در امپراتوری ایران به درجه‌ای از آزادی برخوردار بودند. به شهروندان از همه مذاهب و اقوام حقوق یکسانی داده می‌شد و آزادی ادیان وجود داشت، زنان از حقوق یکسان با مردان برخوردار بودند، و از (۵۵۰ سال قبل از میلاد) برده‌داری از بین رفته‌بود. تمام کاخ‌های پادشاهان ایران توسط کارگران و با مزد ساخته می‌شد و این درحالی بود که به‌طور معمول بردگان چنین کارهایی را انجام می‌دادند.

آذربایجانی‌ها از اقوام ایرانی ساکن در استان تهران که بزرگ‌ترین گروه مهاجران در استان تهران را نیز تشکیل می‌دهند. آذری‌ها در تهران به زبان‌های ترکی آذری و فارسی سخن می‌گویند.

شاخه‌ای از اقوام افغانستان بوده که به زبان پشتو سخن می‌گویند، دارای خصوصیات و فرهنگ مخصوص به خود بوده‌اند.

کشت دیم، عمدتاً در مناطق کوهپایه‌ای یا استپها صورت می‌پذیرد. بسته به نوع آب و هوا، روش دیم‌کاری متفاوت است. دیم‌کاری روش باستانی کشت در مناطق بیابانی بوده‌است و اقوام گوناگون در خاور میانه و شمال آفریقا از این راه کشاورزی می‌کرده‌اند.

پشه‌ای‌های افغانستان یکی از اقوام باستانی افغانستان هستند. آنها اکثراً در دامنه‌های جنوب سلسله کوه‌های هندوکش ساکن هستند.

کشف سند ازدواج به شکل سنگ‌نگاره متعلق به حدود ۱٬۳۵۰ سال پیش از میلاد در بغازکوی واقع در آناتولی، با ذکر نام پادشاه هیتی و حاکم میتانی که فرمانروایان سرزمین‌هایی هستند که مردم در آنجا به الهه‌های هندی-ایرانی میترا-وارونا، ایندرا و اشوین‌ها متوسل می‌شوند و به آن‌ها را می‌پرستند، ظاهراً رسیدن موجی از اقوام هندو-ایرانی را به شمال غرب ایران تصدیق می‌کند.

می‌توانم در آن شریف مقام زندگانی کنم بر اقوام

بنابر روایتی که محمدباقر مجلسی از جعفر صادق نقل کرده، محمد باقر از دیگر افرادِ خاندانِ خویش درآمد کمتر اما هزینهٔ بیشتری داشته‌است. او از اقوامش با غذای خوب پذیرایی می‌کرد و به آنان لباس‌های نیکو می‌بخشید. همچنین به خدمتکارانش در کارهای دشوار یاری می‌رساند. به‌نقل از مجلسی هرگاه می‌خواست به سائلی کمک کند به‌جای «یا سائل» او را با نام «یا عبدالله» (ای بندهٔ خدا) خطاب می‌کرد. به‌نقل از ابن عساکر و اِبن قُتَیْبه، با اینکه از بیماریِ فرزندش غمگین بود، به‌هنگام مرگش جَزَع و فَزَع نکرد چون این کار را مخالفت با خدا می‌دانست.

قایم شو و مات کن خرد را وز باده باقوام برگو