پشوتن

دستور پشوتن بهرام سنجانا (۱۸۲۸-۱۸۹۸) پژوهشگر هندی و روحانی زرتشتی (دستور) بود. او مدیر مدرسه زرتشتی جمشیدی جیجیبوی در بمبئی و دستورِ آتشکده بهرام بود. سنجانا از پژوهشگران برجستهٔ زبان پهلوی بود. در سال ۱۹۰۴ جشن‌نامه‌ای به احترام او منتشر شد.

گرامی پشوتن که دستور بود ز کشتن دلش سخت رنجور بود

کنون رنج در کار بهمن بریم خرد پیش دانا پشوتن بریم

بپوشید خفتان جهاندار گرد سپه را به فرخ پشوتن سپرد

به ابر اندر آمد خروش سپاه پشوتن بیامد به ایوان شاه

در شاهنامه، پشوتن برادر اسفندیار و پهلوانی بزرگ است که در هفت خوان اسفندیار همراه اوست و در نقش پهلوانی فرزانه و پیش‌گو نمایان می‌شود.

پس از بارگی با پشوتن بگفت که ما را نباید بدو یار و جفت

چو از راه نزد پشوتن رسید بگفت آنچ از آتش و دود دید

بیامد به پیش پشوتن بگفت که پیکار ما گشت با درد جفت

اسفندیار در نبرد تن به تن با رستم از پا درآمد ولی پیش‌ از مرگ بهمن را به رستم سپرد و رستم او را به زابل برد تا آیین پهلوانی را به او بیاموزد. اما بهمن پس از رسیدن به سلطنت به خونخواهی اسفندیار از استخر به زابل لشکری کرد. فرامرز از نقشه بهمن آگاه گشت او هم با لشکری بسوی بهمن که از فارس می‌آمد، شتافت. دو لشکر با یکدیگر تلاقی کرده در این پیکار بهمن پیروز شد. آنگاه بهمن، فرامرز را به دار آویخت و سپس او را تیر باران کرد و زال را زندانی کرد سپس با میانجی‌گری پشوتن عمویش، او را از زندان آزاد کرد.

این کتاب را نخستین بار دانشمند پارسی دستور پشوتن سنجانا و پسرش داراب با حواشی و ملاحظات به انگلیسی ترجمه و در بمبئی چاپ کرده اند.

در شجره نامه موجود از سلسله افسانه‌ای کیانیان، پشوتن پسر گشتاسب شاه (گشتاسپ یا ویشتاسب)، حامی زرتشت، می‌باشد و برادر او اسپندادات یا اسپنتوداتا یا همان اسفندیار می‌باشد.

همهٔ شخصیت‌های ماجرا تکراری‌اند و نباید پنداشت ایشان همان افرادی هستند که قبلاً در شاهنامه از آن‌ها یادی شده‌ است در این ماجرا پشوتن برادر اسفندیار است که نباید آن را با پشوتن حماسه‌های گذشته اشتباه گرفت. پشوتن در این سفر جانشین اسفندیار و سالار سپاه است. موضوع دیگر گرگسار تورانی در غل و زنجیر بلد راه است که در آغاز هر خان، اسفندیار قبل از مشورت با او سه جام پیاپی از مَی، احتمالاً همان هوم زرتشتیان را به او می‌دهد سپس گرگسار هرچه راجع به مانع پیش‌رو می‌داند با اخلاص بیان می‌کند ولی آرزو دارد که اسفندیار زنده از نبرد برنگردد و هر بار که او زنده بازمی‌گشت گرگسار آزرده می‌شد.

تهمتن بنزد پشوتن رسید همه جامه بر تن سراسر درید

ظهور بهرام ورجاوند و پشوتن در دین زرتشت به‌عنوان زمینه‌سازان قیام منجی مطرح گردیده‌است. این دو تن، زمینه را برای آمدن هوشیدر آماده می‌کنند و نابسامانی‌ها و آشوب‌هایی را که آرامش و آسایش را برهم زده‌است، فرو می‌نشانند. خروج بهرام، مژده پایان شب سیاه و طلوع سپیده امید گروندگان راستکار و درست پیمانی است که سال‌ها سرزنش بیدینان را تحمل کرده‌اند. او خواهد آمد تا دین زرتشت را سامان دهد. پشیوتن نیز یکی از بیمرگان جاودانه است که برای استحکام دین زرتشت قیام می‌کند. قیام پشوتن، آخرین قیام نیکمردانه‌ای است که اندکی پیش از هزارهٔ هوشیدر رخ می‌دهد و هدف او بازسازی دین و برپاداشتن آیین‌های دینی و گسترش آموزش‌های آن است.

هم‌آنگه خروش آمد از کرنای پشوتن بیاورد پرده‌سرای

همچنین پشوتن یکی از شخصیت‌هایی است که در متن‌های مربوط به آئین زرتشت که در قرن‌های نهم تا دوازدهم نوشته شده‌اند [از جمله در شاهنامه فردوسی]، مورد اشاره قرار گرفته‌است. وی یکی از جاودانان زرتشتی است و دستیار سوشیانث، به‌شمار می‌آید که در آینده ظهور خواهد کرد و نیکی را به ارمغان می‌آورد و به بازسازی نهایی جهان خواهد پرداخت.

به آواز پیش پشوتن بگفت که این کار ما گشت با درد جفت