محتشم کاشانی. [ م ُ ت َ ش َ م ِ ] ( اِخ ) شمس الشعرای کاشانی ، شاعر اوایل عهد صفوی ( فوت 996 هَ. ق. / 1587 م. ).وی بیشتر به سرودن مدایح و مراثی اهل بیت می پرداخت و بهترین اشعار او در همین زمینه است. مهمترین مراثی وی ترکیب بندی است در مرثیه شهدای کربلا. دیوانی مشتمل بر قصاید و غزلیات متوسط از او در دست است. قصایدرا جامعاللطایف و غزلیات را نقل عشاق نامیده است. بند اول ترکیب بند وی در مرثیه شهدای کربلا این است : باز این چه شورش است که در خلق عالم است باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است باز این چه رستخیز عظیم است کز جهان بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است گویا طلوع میکند از مغرب آفتاب کاشوب در تمامی ذرات عالم است گر خوانمش قیامت دنیا بعید نیست این رستخیز عام که نامش محرم است در بارگاه قدس که جای ملال نیست سرهای قدسیان همه بر زانوی غم است جن و ملک بر آدمیان گریه میکنند گویا عزای اشرف اولاد آدم است خورشید آسمان و زمین نور مشرقین پرورده کنار رسول خدا حسین. رجوع به مجمعالفصحا ج 2 ص 36 و تحفه سامی ص 190 و فهرست کتابخانه سپهسالار ج 2 ص 327 و تاریخ عصر حافظ ج 1، یج و سبک شناسی ملک الشعراء بهار ج 3 ص 256 و آتشکده آذر ص 242 و تاریخ ادبیات ادوارد براون شود.
معنی کلمه محتشم کاشانی در فرهنگ فارسی
شمس الشعرای کاشانی شاعر اوایل عهد صفوی ( ف. ۹۹۶ ه.ق .۱۵۸۷/ م . ) وی بیشتر به سرودن مدایح و مراثی اهل بیت می پرداخت و بهترین اشعار او در همین زمینه است . مهمترین مراثی وی دوازده بند است که ترکیب بندی است در مرثیه شهیدان کربلا. دیوانی مشتمل بر قصاید و غزلیات متوسط از او در دست است قسمت قصاید را جامع اللطایف و غزلیات را نقل عشاق نامیده است .
معنی کلمه محتشم کاشانی در دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] سید کمال الدین علی، فرزند خواجه میراحمد کاشانی، متخلص به محتشم در حدود سال (۹۰۵) هجری قمری در کاشان متولد شد؛ اما ذبیح الله صفا اصل او را از نراق دانسته است. سید کمال الدین علی، فرزند خواجه میراحمد کاشانی، متخلص به محتشم در حدود سال (۹۰۵) هجری قمری در کاشان متولد شد؛ اما ذبیح الله صفا اصل او را از نراق دانسته است. وی به سال (۹۶۶) هجری قمری در زادگاه خود، رخت به سرای باقی برد. مدفن وی در کاشان مشهور است و حتی محله ای که این مدفن در آن است به نام محله ی محتشم شهرت دارد. خویشان در سروده های محتشم اشاراتی هم به نام و هم بی نام به خویشان و کسان خود دارد. یکی از آنها، اشاره ای است به همسرش که محتشم با این همسر بیش از یک سال زندگی نکرد و به سبب این که فرزندی از همسرش به دست نیاورد کارشان منجر به جدایی شده و تا آخر عمر دیگر محتشم متأهل نگردید و مجرد زیست. محتشم در ابیات شماره ی سی ودو دیوان شیبیه می گوید، این ازدواج به سبب عقیم بودن خود، کاری بس بیهوده و هوس آمیز بوده و از این عمل اظهار ندامت می کند:سخنی دارم و دارم طمع آن که بر آن ••• گذری چون به سعادت نفتد در ادراجمتأهل شدن من چو قیاسی است عقیم ••• که از آن عقم بود در تتق غیب انتاجغیر بی حاصلی و بوالهوسی هیچ نبود ••• ازدواج من دیوانه و ترتیب دواج محتشم اشاره ای در ابیات خود به برادرزاده اش دارد که او برایش بسیار محترم و عزیز بوده و از وی با عنوان قرة العین یاد کرده:قرة العین من آن اختر برج اخوی ••• هم نیامد که سراجم شود از وی وهاج سفرها محتشم در سال های پایانی عمر دچار بیماری دردناک و کسل کننده ی پا بود و به طور یقین می توان گفت که از سال ۹۷۴ هجری قمری تا پایان عمر به هیچ سفری نرفته است، پس سفرهای او مربوط به سال های قبل از ۹۷۴ هجری قمری بوده است. محتشم آرزوی سفری به هندوستان داشته است که هیچ گاه نتوانسته است به آن جامه ی عمل بپوشاند و نشانه هایی از اندوه و تاسف محتشم را در قسمت هایی از سروده هایش که به هند ارسال کرده است می توان به آسانی دید. محتشم خوب می دانسته که اگر توفیق چنین سفری نصیبش می شد و می توانست خود را به هندوستان برساند، ترقی بیشتری در دستگاه پادشاهی اکبرشاه گورکانی می کرد و از زندگی بهتر و مرفه تری برخوردار می شد. ضمن اینکه خود بر این حقیقت واقف بود که در عصر خود، شاعری کم نظیر است و اولیای امور حکومت هند به ویژه عبدالرحیم خان خانان، در هند حرمت و احترام و قدر چنین شخصیت هایی را بیش از دستگاه صفوی در ایران داشتند و از این جهت محتشم که خود را در ایران کم مقدار می دید آرزوی رفتن به هند را داشته است.وی در بیت زیر از دیوان شیبیه به تلخی می نالد و از اینکه به علت فقر و بی درمی باید شعر خود را روانه ی هندوستان کند:ادبار بین که بی درمی چون من از عراق ••• نظمی روانه به جانب هندوستان کند زمین گیر شدن ... [ویکی شیعه] علی مُحْتَشَم کاشانی (۹۰۵ -۹۹۶ ه ق)، ملقب به کمال الدین و فرزند خواجه میراحمد کاشانی، شاعر عهد صفوی (سده دهم) است. معروف ترین اثرش، ترکیب بند اوست که در ایام عزاداری سید الشهدا «ع»، مساجد، تکایا و مجالس سوگواری را با کتیبه های منقوش به این اشعار، سیاهپوش می کنند. این ترکیب بند در دوازده بند، سروده شده و پس از او شاعران بسیاری در استقبال از این ترکیب بند شعر سروده اند. او در کاشان به بزازی یا شَعربافی مشغول بوده است. محتشم کاشانی در ۹۱ سالگی درگذشت و در زادگاهش، کاشان دفن شد. شمس الشعرای کاشانی، حسان العجم، مولانا سید کمال الدّین علی، فرزند خواجه میر احمد کاشانی متخلّص به محتشم، شاعر اوایل عهد صفوی و از معاصرین شاه طهماسب صفوی است. او در حدود سال ۹۰۵ ه ق. در کاشان متولّد شد، نزدیک به ۹۱ سال زیست و به سال ۹۹۶ هجری در زادگاه خود، رخت به سرای باقی برد. محتشم، پس از تحصیل مقدمات علوم زمان خود به «شعربافی» پرداخت که در اشعار عدیده ای به حرفۀ خود اشاره کرده است. مدفن وی در کاشان به «محلّۀ محتشم» شهرت دارد. محتشم به دلیل درد مزمن پا، سفرهای زیادی نداشته ولی در شمار سفرهای او، چند سفر به اصفهان، عتبات عالیات و خراسان را نوشته اند. قصاید او در این سفرها خواندنی است. [ویکی اهل البیت] کمال الدین علی محتشم کاشانی شاعر ایرانی عهد صفویه و معاصر با شاه طهماسب اول است. وی در سال ۹۰۵ هجری قمری در کاشان زاده شد و بیشتر دوران زندگی خود را در این شهر گذراند. نام پدرش خواجه میراحمد بود. کمال الدین در نوجوانی به مطالعه علوم دینی و ادبی معمول زمان خود پرداخت. معروفترین اثر وی دوازده بند مرثیه ای است که در شرح واقعه کربلا سروده است. مرثیه دیگری نیز در مرگ برادر جوان خود سروده که بسیار سوزناک است. مجموعه ای از غزلیات عاشقانه با نام «جلالیه» نیز از وی باقی مانده است. وی در ربیع الاول سال ۹۹۶ هجری قمری (به روایتی ۱۰۰۰ هجری قمری) در کاشان درگذشت. شمس الشعرا، محتشم کاشانی، شاعر اوایل عهد صفوی که بیشتر به سرودن مدایح و مراثی اهل بیت پیامبر می پرداخت، وی در سال 996 هجری بدرود حیات گفت. از آثار برجسته و معروف وی، ترکیب بند پرسوز و محتوای اوست که در ایام عزاداری سیدالشهدا علیه السلام مساجد، تکایا و مجالس سوگواری را با کتیبه هایی که این اشعار، بر روی آنها نقش بسته است، سیاهپوش می کنند. شهرت محتشم، بیشتر به خاطر همین ترکیب بند او درباره حادثه عاشوراست که در دوازده بند، سروده شده و بارها به صورت های مختلف چاپ شده است. دیگران هم به تبعیت از او، به سرودن ترکیب بندهایی درباره حماسه کربلا پرداخته اند. بند اول از ترکیب بند محتشم چنین است:
جملاتی از کاربرد کلمه محتشم کاشانی
شاه تهماسب یکم اولین خواهر خود را مجرد نگاه داشته بود تا به عقد امام زمان دربیاورد و این دختر تا آخر عمر مجرد ماند و پس از مرگش، محتشم کاشانی با اشاره به بکارت او قصیدهای سرود و او را به مریم باکره تشبیه کرد.
ترکیببند با مطلعِ «باز این چه شورش است که در خلق عالم است» مرثیهای مشهور در ادبیات فارسی با مضمونی مذهبی و حماسی است که شیعیان در سوگواری محرم و روز عاشورا همنوایی میکنند. این ترکیببند را کمال الدین علی متخلص به محتشم کاشانی شاعر پارسیگوی سدهٔ دهم هجری و از شاعران مرثیهسرای شیعه سروده است و معروفترین مرثیه و از ماندگارترین اشعار برای وصف کشتهشدگان واقعه کربلا و مرگ حسین بن علی در ادبیات فارسی است.
طرح کلی پلان بنا مربع شکل است و در ضلع شرقی و غربی از دو طبقه تشکیل شده که در مجموع حدود ۶۰۰ متر مربع مساحت دارد. ورودی عمارت از طریق یک هشتی به حیاط مرکزی متصل شده که با دو رشته پلکان در گوشههای شمال شرقی جنوب غربی به مهتابیهای طبقه فوقانی راه مییابد. سقف هشتی بنا در قسمت ورودی و تمام حجرههای طبقه پایین با قوس کلیل پوشش یافته و طبقه بالا به صورت تیرپوش است. بخشهای مختلف بنا با آرایههای معماری از قبیل آجرکاری، گچبری، مقرنسکاری و کتیبههایی تزئین شده است. قسمت بالایی دیوار ایوان شرقی یک آفریز تزیینی با کتیبه به خط نستعلیق دارد که در آن گزیدهای از ترکیب بند مشهور محتشم کاشانی در مرثیه شهدای کربلا (باز این چه شورش است) گچبری شده است.
شاه طهماسب اولین خواهر خود را مجرد نگاه داشته بود تا به عقد امام زمان دربیاورد و او تا آخر عمر مجرد ماند. پس از مرگ این خواهر محتشم کاشانی با اشاره به بکارت او قصیده ای سرود و او را به مریم باکره تشبیه کرد. (رسول جعفریان، 1391: 53).
این اپرا با مطلع ترکیببند «باز این چه شورش است» با حضور محتشم کاشانی به عنوان راوی شروع میشود که برای اولین بار به شکل عروسکی در تالار فردوسی به کارگردانی بهروز غریب پور به روی صحنه رفت و پس از آن اجرا بارها به مناسبت روز عاشورا در ایران و خارج از ایران به اجرا درآمده است.
سوگواری برای کشتهشدگان شیعه که در زمان حکومت صفویه، رونق بسیار یافت. روضه خوانی و مداحی در ایام محرم معمول شد. دیگر فعالیتهای مذهبی رایج عبارت بودند از: شبیهخوانی، راه افتادن هیئت (دسته) با علم و کتل در معبرها و تکیهها و مسجدها، جشن گرفتن روزهای ولادت ائمه شیعه و عزاداری در ایام درگذشت آنان. شاعران نیز، تحتتأثیر این جو مذهبی، موضوع اشعار خود را تغییر دادند و به ستایش و مدح ائمه و سرودن مرثیه برای آنان پرداختند. از جمله شاعران معروف در این زمینه میتوان به اشعار محتشم کاشانی اشاره کرد.
شاعران نیز، تحت تأثیر این جو مذهبی، موضوع اشعار خود را تغییر دادند و به ستایش و مدح ائمه و سرودن مرثیه برای آنان پرداختند. از جمله شعرهای معروف در این زمینه میتوان به اشعار محتشم کاشانی در این زمینه معروف است.
ذبیحالله صفا در کتاب (تاریخ ادبیات ایران جلد۵/۱ صفحه ۶۱۶) آوردهاست که: «اهمیت کار محتشم کاشانی در آن است که ساختن مراثی اهل بیت را با سرودن «دوازده بند» معروف خود به اقتفای «هفت بند» حسن کاشی رواجی تازه بخشید»