نصیبین

ایلیا بن سِنی (؟ - ۱۰۴۶م) اسقف نسطوری عراقی و نویسنده عربی بود. او اسقف اعظم نصیبین (مطران) بوده است. التاریخ، المجالس و المعونة علی دفع الهم، البرهان فی تصحیح الإیمان و قاموس سریانی-العربی از آثار اوست.

به شهر نصیبین بد او حکمران سپه ده هزارش زنام آوران

از آن جایگه چون سپردند راه به سوی نصیبین کوفه سپاه

دگر آنک باشد نصیبین مرا چو خواهی که کوته شود کین مرا

شیخ الاسلام گفت که بوبکر دقی گفت: کی به نصیبین شدیم مهمان سمیعی، وقت خوش بود «و قوال خوش بود» و هیچ بیگانه نبود، و هیچ جوشی نمی‌بود و همه آرامیده بودند. سمیعی گفت: وقت طبیب و قوال طبیب و ما فینا ضد فما هذا الخمود؟ دقی گوید که گفتم: وقتنا فوق السماء. سمیعی گفت: چون میگوئی؟ گفتم: اینچ او می‌خواند همه از من و از تست هموار می‌آید، کی من و تو، در تصوف من کجا بود؟ صوفی را جز ازیک نبود. حالی پدید آمد و شوری، که همنان جامه می دریدند و می‌افتادند و بانگ می‌کردند. هیچکس نبود مگر که جامه دریده بود وادع الی ربک.

اندیگان یکی از نجیب‌زادگان ایرانی در زمان حکومت شاهنشاه هرمز چهارم ساسانی (حک. ۵۷۹–۵۹۰) بود. او در سال ۵۸۱ میلادی برای مذاکره با زکریا، فرستاده روم، به دارا در مرز ایران و روم رفت. اندیگان در طول مذاکره با جلب توجه به ارتش تهم‌خسرو که در نزدیکی نصیبین مستقر بود، سعی در تحت فشار قرار دادن زکریا داشت که منجر به پایان مذاکرات و از سرگیری درگیری‌ها شد.

کراسوس این نقشه را رد کرد و با هفت لژیون سرباز در مجموع «۴۲۰۰۰ نفر» از سوریه به طرف بین‌النهرین حرکت کرد و از شهرهای تیگراناکرت و کرت و نصیبین گذشت. در ضمن ۶۰۰۰ سوار ارمنی را هم که آرتاوازد برایش فرستاده بود و یکی از امرای تابع عرب به نام «عبقر» را با نفراتش به همراه خود آورده بود.

آغاز حملات اعراب مسلمان به رهبری عمربن خطاب در سالهای (۶۳۴–۶۴۲م) نواحی اربیل، موصل و نصیبین را که نواحی کردنشین بودند به تصرف مسلمانان درآمد بعد از عمربن خطاب، در دوره جانشین وی عثمان ابن عفان نیز مناطق شمالی کردها و مناطق قفقاز به تصرف درآمد که عدم دخالت مسلمانان باعث شد تا کردها به دین اسلام بگروند و مسلمان شوند. در همین ایام روسای کرد در حالی که می‌کوشیدند اقتدار خود را حفظ کنند در فتوحات مسلمین شرکت فعال داشتند. در دوره عباسیان که به کمک سردار ایرانی ابومسلم خراسانی و ایرانیان به خلافت رسیدند.

برانوش گفتا که ایران تراست نصیبین و دشت دلیران تراست

امروز که منزلم نصیبین گردید از داغ غمت دلم نصیبین گردید

پس از چند روز دگر با سپاه به مرز نصیبین شد از گرد راه

که ما را نباید که شاپور شاه نصیبین بگیرد بیارد سپاه

چو آگاهی آمد به شاپور شاه که اندر نصیبین ندادند راه

افرایم در آغاز سده چهارم میلادی در نصیبین حوالی مرز شاهنشاهی ساسانی چشم به جهان گشود. یعقوب اسقف نصیبین، افرایم را تعمید داد و تا زمان مرگ خود در ۳۳۸ او را تحت آموزش داشت. یعقوب از پیشوایان زهد و ریاضت بود (ریاضت مبتنی بر نفی جهان و پذیرش فقر و تجرد) و افرایم نیز به سلک راهبان درآمد. افرایم در نصیبین تدریس می‌کرد. پارس‌ها بارها شهر را مورد حمله قرار دادند و بالاخره در سال ۳۶۳ آن را تصرف کردند. افرایم نیز به همراه بسیاری دیگر از مسیحیان به شهر اِدِسا رفت و تا زمان مرگ خود در سال ۳۷۳، در آنجا آموزش می‌داد.

در طول جنگ روم و ایران ۴۲۱–۴۲۲ ، او ارزنه را ویران کرد و نصیبین را محاصره کرد. پس از پایان جنگ، اردبور به درجه فرمانروای سربازان ارتقا یافت.

عهدنامه نصیبین در سال ۲۹۹ بین شاهنشاه ساسانی (شاهنشاه) نرسه (حک. ۲۹۳–۳۰۳) و دیوکلتیانوس امپراتور روم برای ساسانیان که بخش‌های عظیمی از قلمرو خود از جمله پادشاهی‌های قفقاز ارمنستان و ایبریا را به آنها واگذار کرد، به‌خاطر فاجعه‌باری پایان یافت. ساسانیان نزدیک به ۴۰ سال در امور سیاسی قفقاز شرکت نکردند.

در سال ۹۹۰ میلادی به هنگام مرگ کردباد حکمران انتصابی خلیفه برادرزاده اش ابوعلی مروان، حکمران نواحی دیاربکر، میافارقین، آمیدنی (آمید) و نصیبین را به دست آورد. این مناطق بعد از مرگ عضدالدوله دیلمی از دست ال بویه خارج شده بود. اینان که به مروانیان معروف شدند بعدها از خلیفه عباسی روی گردان و به فاطمیان گرویدند. مروانیان و حسنویه از لحاظ نژادی کرد بودند.

و ذلک قوله تعالی: کادُوا یَکُونُونَ عَلَیْهِ لِبَداً و رسول در زیر درخت سمره نماز میکرد، رب العالمین آن درخت بآواز آورد تا رسول را آگاهی داد از ایشان و رسول چون از نماز فارغ شد، ایشان را بر اسلام دعوت کرد و نبوّت خود بر ایشان عرضه کرد. ایشان گفتند: من یشهد لک؟ کیست که در این نبوّت ترا گواهی دهد؟. رسول گفت این درخت سمره. پس رسول از آن درخت گواهی خواست، درخت بآواز فصیح گواهی بداد که وی رسول خواست، ایشان نه کس بودند بر دین جهودی و بروایتی هفتاد کس بودند از بنی اقلیقی، همه مسلمان شدندند و برسول ایمان آوردند و ایشان از نصیبین آمده بودند از نزدیک ابلیس و ابلیس ایشان را بشغلی میفرستاد چون برسول در افتادند و ربّ العزه ایشان را اسلام کرامت کرد نیز با پیش ابلیس نرفتند و مصطفی (ص) ایشان را با قبیله‌های خویش فرستاد تا قوم خود را دعوت کنند بر دین اسلام، آگاه‌کنان و بیم‌نمایان.