سوء ظن

معنی کلمه سوء ظن در دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] سوء ظنّ خطور گمان بد نسبت به خداوند و یا مؤمن است که در روایات از آن نهی شده است. بدبینی و منفی نگری و سوء ظن یکی از رذایل اخلاقی و صفات روانی بد می باشد و با اثر بدی که روی خود شخص و اطرافیانش می گذارد، نه تنها از نظر اسلام، گناه محسوب می شود؛ بلکه زندگی را در کام انسان تلخ و غیر قابل تحمل می کند.
این صفت رذیله نتیجه ترس و ضعف نفس است، زیرا که هر ترسوی ضعیف النفسی، هر فکر فاسدی که به خاطرش می گذرد و به قوه واهمه او در می آید اعتقاد می کند و پی آن می رود. و این صفت خبیثه از مهلکات عظیمه است. خداوند عالم می فرماید: «یا ایُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثیرا مِنَ الظَّنِّ انَّ بَعْضَ الظَّنِّ اثْمٌ؛ یعنی: ای گروه مؤمنین، اجتناب کنید از بسیاری از گمان به درستی که بعضی از گمان ها گناه است.» و در جای دیگر می فرماید: «وَ ظَنَنْتُمْ ظَنَّ السُّوْءِ وَ کُنْتُمْ قَوْما بُورا؛ یعنی: گمان بد بردید، و شما قومی بودید به هلاکت رسیده». و حضرت امیرالمؤمنین (علیه السّلام) می فرماید: «باید امر برادر مؤمن خود را به بهترین محامل حمل کنی. و باید به سخنی که از برادر تو سرزند گمان بد نبری مادامی که محمل خوبی از برای آن بیابی». و مروی است که: «خداوند متعال حرام کرده است از هر مسلمی خون او را و عرض او را و ظن بد به او بردن را». و همین مذمت از برای ظن بد کافی است که آن را قرین کشتن مسلم و دست اندازی به حریم و عرض او نموده. و شکی نیست که هر کس در باطن، بد به دیگری برد و او را به شر و فساد نسبت دهد در ظاهر به نظر حقارت او را می بیند، و اکرام او را آن گونه که سزاوار است بجا نمی آورد. و در حقوق او کوتاهی می کند. بلکه مضایقه از غیبت، و اظهار آنچه گمان به او برده نمی کند. و همه این امور منشا هلاکت او می شود.
کاربرد سوء ظنّ در فقه
از آن به مناسبت در باب جهاد و شهادات سخن گفته اند.
مفهوم شناسی
ظن، اسم است برای آنچه که از نشانه و اماره ای حاصل می شود؛ هر وقت آن نشانه قوی باشد، ظن به علم منتهی می شود و هر وقت نشانه به صورت جدی ضعیف شود، از توهم تجاوز نمی کند. می توان گفت: ظن یک معنا و اصل بیشتر ندارد و آن اعتقاد ضعیف پیدا کردن بدون استناد به دلیل قاطع است؛ چه این اعتقاد حق باشد و چه باطل. ترکیب ظن با کلمة سوء، به معنای گمان زشت و ناپسند است؛ بدگمانی یکی از زشت ترین رذایل اخلاقی است.
تفسیر گمان های زیاد در آیه
...
[ویکی اهل البیت] یکی از صفات رذیله و ناپسندی که در انسان ها وجود دارد سوء ظن است. سوءظن یعنی این که انسان نسبت به دیگران گونه ای بدگمانی و بدبینی داشته باشد و به تعبیری به همه چیز با عینک بدبینی بنگرد بطوری که گفتار و کردار دیگران را در اکثر موارد حمل بر جهت منفی کند مثلا اگر کسی به او ابراز محبت کند او با خود می گوید حتما این شخص در صدد سودجویی و سوءاستفاده از من است و یا اگر کسی در نماز حال خشوع و خضوع داشته باشد به جای این که آن را دلیل مقام معنوی او قلمداد کند آن حال معنوی او را بر ریاکاری او حمل می کند و بدگمانی ها و بدبینی هایی از این قبیل.
خداوند متعال در قرآن مجید می فرماید: «یا ایّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجتَنِبُوا کَثیرا مِن الظَّنِّ إنَّ بَعضَ الظَّنِّ إثْمٌ و َلاتَجَسَّسُوا وَ لایَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ و َاتَّقُوا اللّهَ إِنَّ اللّهَ تَوّابٌ رَحِیم»؛ ای کسانی که ایمان دارید، از بسیاری گمانها بپرهیزید که بعضی گمانها گناه است و نیز هرگز (از حال درونی هم) تجسس نکنید و غیبت یکدیگر نکنید آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد البته از خوردن آن نفرت و کراهت دارید ( پس بدانید که صورت واقعیه غیبت مؤمن چنین است) و از خدا پروا داشته باشید که خدا توبه پذیر و مهربان است. (سوره حجرات، 12)
نکته: قرآن کریم با این که تنها بعضی از ظنون را گناه می داند ولی می فرماید: اجتَنِبُوا کَثیرا مِنَ الظَّنِّ از بسیاری از ظنون اجتناب کنید مبادا گرفتار سوءظنّ حرام شوید.
و نیز فرموده است: «وَذَلِکُمْ ظَنُّکُمُ الَّذِی ظَنَنتُم بِرَبِّکُمْ أَرْدَاکُمْ»؛ این گمان شما که به خدای خود بردید شما را هلاک کرد. (سوره فصلت، 23)
و همچنین در جای دیگر فرموده است: «وَ ظَنَنْتُمْ ظَنَّ السَّوء وَ کُنْتُمْ قَوْما بُورا»؛ و گمان بد بردید و گروهی هلاک زده شدید. (سوره فتح، 12)
آنچه از روایات برمی آید این است که سوءظن دارای دو مرتبه است:
انسان باید در طول زندگی به خداوند و رحمت او خوش بین و امیدوار باشد و به یقین بداند خداوند متعال از پدر و مادر نسبت به او مهربانتر است و با او به خوبی و احسن وجه مدارا خواهد نمود در روایات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام این مطلب مفصلا بیان شده است که به ذکر چند روایت اکتفا می کنیم.

جملاتی از کاربرد کلمه سوء ظن

کارهای گئومات مغ سبب سوء ظن درباریان هخامنشی شد که سرکردهٔ آنان داریوش، پسر ویشتاسب هخامنشی بود. هفت تن از بزرگان ایران که داریوش بزرگ نیز در شمار آنان بود، توسط یکی از زنان حرم‌سرای گئومات که دختر یکی از هفت سردار بزرگ ایران موفق به دیدن گوش‌های بریده او شده بود، پرده از کارش برکشیدند و روزی به کاخ شاهی رفتند و نقاب از چهره‌اش برگرفتند و با این خیانت بزرگ، او، برادرش و دوستان او را که به دربار راه یافته بودند، نابود کردند و به فرمانروایی هفت‌ماهه او پایان بخشیدند.
این شیوه ای است که معمولاً به عنوان سلاح تروریسم یا جنگ چریکی استفاده می‌شود تا مردم را در نزدیکی انفجار بکشند یا به ساختمان‌ها یا سایر اموال آسیب برساند. خودروهای انفجاری به عنوان مکانیسم‌های تحویل خود عمل کرده و می‌توانند مقدار قابل توجهی مواد منفجره را بدون سوء ظن حمل کنند. در وسایل نقلیه و کامیون‌های بزرگ، می‌توان وزنی حداقل ۷٬۰۰۰ پوند (۳۲۰۰ کیلوگرم) مورد استفاده قرار داد به عنوان مثال در انفجار اکلاهماسیتی. خودروهای انفجاری به روش‌های مختلفی فعال می‌شوند از جمله باز کردن درب خودرو، راه اندازی موتور، فشار دادن گاز یا پدال ترمز یا استفاده از یک فیوز یا تنظیم یک دستگاه زمان‌سنج. بنزین در مخزن سوخت خودرو ممکن است انفجار بمب را با گسترش و احتراق سوخت بیشتر کند.
ابن حوقل و اصطخری اظهار می‌کنند که خرمدینان در مساجد قرآن می‌خواندند، ولی بغدادی می‌گوید این حیلهٔ آنهاست تا وانمود کنند که مسلمانانند تا بی ایمانی شان را بپوشانند. بسیاری از تاریخ نویسان - مخصوصاً سنی مذهب – ادعا کردند که خرمدینان تغییر مذهب داده و به قرمطی‌ها و اسماعیلیه پیوستند. برخی تاریخ‌پژوهان هم با این ادعا هم عقیده هستند در حالی که بقیه تاریخ‌پژوهان محتاطانه به این قضیه می‌نگرند. سوء ظن بدین خاطر است که مدعیان از این اتهام نفع می‌بردند چرا که هر ۳ جنبش دشمنی مشترکی با عباسیان داشته‌اند و گه گاه با هم متحد می‌شدند.
ایلین توسط رومن گل، نویسنده همکار مهاجر به یهودستیزی متهم شد. بر اساس‌نامه ای از گل به ایلین، اولی نسبت به سوء ظن ایلین مبنی بر اینکه همه کسانی که با او مخالف بودند یهودی هستند ابراز خشم کرد.
ارتش چو به رهبری شیانگ یان به مدت سه روز و سه شب مخفیانه ارتش لی شین را تعقیب کرد و سپس حمله غافلگیرانه‌ای را آغاز و ارتش لی شین را نابود کرد. یینگ ژنگ پس از اطلاع از شکست لی، وانگ جیان را جایگزین لی کرد و وانگ را فرمانده ارتش ۶۰۰۰۰۰ نفری را که قبلاً درخواست کرده بود، قرار داد و منگ وو را به عنوان معاون زیر دست او قرار داد. وانگ جیان که نگران این بود که ممکن است مستبد چین از قدرتی که اکنون در اختیار دارد بترسد و دستور اعدام او را به بهان‌های صادر کند، دائماً برای اینکه در تماس باقی بماند و سوء ظن پادشاه را کاهش دهد، فرستادگانی را نزد پادشاه می‌فرستاد.
گفت: این بدگمانی از چه ره است؟! سوء ظن در حق منت گنه است!
این سوء ظن بر اساس یک تلگراف فرستاده شده از شاخه انگلستان انجمن امداد ارمنی است که نشان می‌دهد که او از یتیمان ارمنی مراقبت می‌کند.
شه گرش سوء ظن مدام بود زندگانی بر او حرام بود
امید برک در سال ۱۳۶۵ در قزوین به عنوان یکی از چهار فرزند یک کارگر و یک پرستار به دنیا آمد. بر اساس مصاحبه‌هایی که بعداً در زندگی‌اش انجام داد، برک ادعا کرد که والدینش آنقدر دعوا می‌کردند که به ندرت به او یا خواهر و برادرش توجه می‌کردند. دلیل این دعواها به خاطر سوء ظن پدرش بود که همسرش هر بار که از خانه بیرون می‌رفت، به او خیانت می‌کند، که این موضوع تأثیر زیادی بر پسر خردسالش گذاشت.
پس از مرگ امالریک، دیوان عالی جلسه‌ای برای بحث در مورد جانشینی تشکیل داد. جذام بالدوین هنوز تشخیص داده نشده بود، اما دیوان عالی باید از سوء ظن پزشکان سلطنتی مبنی بر ابتلای بالدوین به جذام مطلع بوده باشد. با این حال هیچ گزینهٔ مناسبی وجود نداشت و بالدوین تنها پسر پادشاه بود. امالریک از ازدواج دوم خود دو دختر داشت که از آن‌ها فقط ایزابلا در خردسالی زنده ماند. جانشینی زن به صراحت مجاز بود، اما سیبیل نوجوانی مجرد بود و ایزابلا تنها دو سال داشت. نامزدهای مرد، یعنی پسرعموهای امالریک: شاهزاده بوهموند سوم انطاکیه، بالدوین انطاکیه، و کنت ریمون سوم، کنت طرابلس از نظر سیاسی نامناسب بودند.
مولر شکست خود را به پیشینه آلمانی خود و سوء ظن مبنی بر اینکه مسیحیت او به اندازه کافی ارتدوکس نیست، نسبت داد، عواملی که به ویژه برای رای‌دهندگانی که دیگر مقیم دانشگاه نبودند مورد استفاده قرار گرفت. او نوشت که به دلیل «دروغ‌های توهین آمیز و تاکتیک‌های مبتذل انتخاباتی» شکست خورده بود. ویلیامز در زندگینامه منتشرنشده خود نوشت که «شرایط مورد لطف او قرار گرفته» و برخلاف مولر، او را از نظر سیاسی و مذهبی محافظه کار می‌دانند.
اوربیت در اواخر دهه ۱۹۷۰ به قفسهٔ فروشگاه‌های آمریکایی بازگشت، اما در دهه ۱۹۸۰ به دلیل سوء ظن به اینکه شیرین کننده‌های به کار رفته در آدامس، ممکن است باعث سرطان شود، از قفسه‌ها خارج شد.[نیازمند منبع] این آدامس مجدداً در سال ۲۰۰۱ در ایالات متحده عرضه شد.