بیزانس. ( اِخ ) بیزنطه. بوزنطه. نام قدیم قسطنطنیه. استانبول. بازنطیا. ( مفاتیح خوارزمی ). بیزانس. ( اِخ ) امپراتوری روم شرقی ( از باب اطلاق جزء بکل که شهر بیزانس پایتخت آن بود ). امپراتوری که از 330 تا 395 م. در قسمت شرقی قلمرو روم بوجود آمد و تا 1461 م. پایدار ماند. تاریخ این امپراطوری بسه بخش تقسیم میشود: 1 - عهد امپراتوری رومی عمومی ( 330 / 641 م. ) که دنباله عهد قدیم است. 2 - عهد امپراطوری رومی یونانی ( 641 - 1204 م. ). در این دوره یونانی شدن و شرقی شدن امپراطوری کاملاً تحقق یافت عربها و اسلاوها در این دوره طرد و یا مطیع شدند. 3- عهد امپراطوری منقسم ( 1204 - 1461 م. ) که در طی آن لاتینیان ، بیزانسیان و ترکان با یکدیگر مشغول نزاع بودند. پایتخت بیزانس در «یونانی بوزانتیون » شهر قدیم در محل استانبول کنونی در 667 ق.م. بدست یونانیان بنا شد، و بسبب موقعش بر تنگه بوسفور، از همان اوایل اهمیت یافت. در جنگ پلوپونزی دست بدست شد در 196 م. در دوره امپراطور سوروس رومیها آن را گرفتند. در 320 م. به امر امپراطور قسطنطین اول شهر جدیدی در این محل ساخته شد که همان قسطنطنیه است و بعدها پایتخت امپراطوری بیزانس گردید. نام قدیم آن در مآخذ اسلامی بصورت بیزنطیه ضبط شده است. قسطنطنیه در جنگهای صلیبی تاراج شد. امپراطوری بیزانس به امپراطوری لاتینی - قسطنطنیه و ممالک مستقل و نیقیه و اپیروس و غیره تجزیه شد ودر 1261م. میخائیل ، فرمانروای نیقیه ، قسطنطنیه را گرفت و امپراطوری را تجدید کرد و سرانجام در دوره قسطنطین نهم قسطنطنیه بتصرف سلطان محمد فاتح درآمد ( 1453 م. ) و امپراطوری بیزانس برافتاد و دولت عثمانی جانشین آن گردید. ( از دائرةالمعارف فارسی ). رجوع به فهرست اعلام تاریخ ایران باستان و ایران در زمان ساسانیان و یشتها ج 2 ص 15 و فرهنگ ایران باستان ص 301 و سبک شناسی ج 1 ص 142 شود.
معنی کلمه بیزانس در فرهنگ فارسی
۱ - نام قدیم فسطنطنیه استانبول ۲ - ( من باب اطلاق جزئ بکل ) امپراتوری روم شرقی که شهر بیزانس پایتخت آن بود امپرتوریی که از ۳۳٠ تا ۳۹۵ م . در قسمت شرقی امپراتوری روم بوجود آمد وتا ۱۴۶۱ پایدار ماند . تاریخ این امپراتوری بسه بخش تقسیم میشود : ۱ - عهد امپراتوری رومی عمومی ( ۴۶۱ - ۳۳٠ م . ) که دنباله عهد قدیم است . ژوستینین اول ( ۵۶۵ - ۵۲۷ ) حوضه غربی بحرالروم را مجددا تصرف کرد مجموعه قوانینی منتشر نمود و ابنیه مجللی بنا کرد ( سنت صوفی ) اما اختلافات مذهبی موجب جدایی ایالات متعدد وفتح عرب گردید . ۲ - عهد امپرتوری رومی یونانی ( ۱۲٠۴ - ۶۴۱ ) درین دور یونانی شدن وشرقی شدن امپراتوری کاملا تحقق یافت . عربها واسلاوها طرد و یا مطیع شدند . بازیل دوم ( ۱٠۲۵ - ۹۷۶ ) اشرافیت را تنزیل داد بلغارستان را فتح کرد با مسلمانان جنگید و امپراوری خود را به اوج وسعت رسانید . پس از او انحطاط شروع گردید . در زمان کمننوسها ( ۱۱۸۵ - ۱٠۸۱ ) تا حدی از انحطاطا جلوگیری به عمل آمد ولی اختلافات مذهبی با امپراتوری غرب که قسمت اعظم آن مولود جنگهای صلیبی بود منجر به تصرف قسطنطنیه توسط بارونهای چهارمین جنگ صلیبی گردید . ۳ - عهد امپراتوری منقسم (۱۴۶۱ - ۱۲٠۴ ) که در طی آن لاتینیان بیزانسیان و ترکان با یکدیگر مشغول نزاع بودند هرجند میشل هشتم ملقب به پالئولوگ مجددا قسطنطنیه را از لاتینیان باز گرفت ( ۱۲۶۱ ) اینان پلوپنز و قسمتی از جزایر را حفظ کردند . اتحاد دینی که با روم بسته شد در ۱٠۵۴ ابطال گردید و دیگر چنین اتحادی به وجود نیامد و سکنه امپراتوری روم غربی نسبت به پیشرفتهای ترکان لاقید ماندند . قسنطنیه در ۱۴۵۳ پلوپونزدر ۱۴۶٠ و طرابوزان در ۱۴۶۱ سقوط کرد . بیزنطه ٠ بوزنطه ٠ نام قدیم قسطنطنیه استانبول ٠ بازنطیا ٠
معنی کلمه بیزانس در ویکی واژه
روم شرقی، امپراتوری روم شرقی (پ. م).
جملاتی از کاربرد کلمه بیزانس
افروسینه دوکانیا کاماترا (یونانی: Ευφροσύνη Δούκαινα Καματερίνα ή Καματηρά؛ ح. ۱۱۵۵ – 1211) همسر آلکسیوس سوم و ملکه امپراتوری بیزانس تا ۱۲۱۱ میلادی بود.
او در هفتم آوریل سال ۱۵۴۱ در شهر کرت زاده شد. کرت در آن زمان بخشی از جمهوری ونیز بود که مرکز هنر پسا-بیزانسی محسوب می‌شد. او قبل از مهاجرت به ونیز (در آن زمان دیگر هنرمندان یونانی نیز چنین می‌کردند) در نقاشی آموزش کامل دید و به استادی رسید. در سال ۱۵۷۰ به رم نقل مکان کرد، در آنجا کارگاهی گشود و به کار پرداخت. در طول مدت اقامتش در ایتالیا سبک خود را با استفاده از عناصر منریسم و رنسانس ونیزی تکمیل کرد.
در ۴۹۷ آناستاسیوس حکومت آستروگوتی تئودوریک در ایتالیا را به رسمیت شناخت اما دیری نپایید که هر دو حاکم رو در روی یکدیگر قرار گرفتند و آناستاسیوس در ۵۰۸ با اعزام ناوگانی به سواحل ایتالیا یورش برد. در همین زمان نبرد با ایرانیان که در ۵۰۲ متوقف شده بود با خودداری آناستاسیوس از پرداخت سهم خود در محافظت از در آلان، گذرگاهی که قبایل چادرنشین هرازگاه با عبور از آن شاهنشاهی ساسانی و امپراتوری بیزانس را مورد حمله قرار می‌دادند، بار دیگر از سر گرفته شد.
او مطالعات خود را به زبان‌شناسی کلاسیک محدود نکرد، بلکه نویسندگان دوران رنسانس، بیزانس و وحدت ایتالیا را نیز مورد مطالعه قرار داد. او یکی از اولین اعضای صلیب سبز بود که سال‌ها به عنوان رئیس آن خدمت کرد. به ابتکار او داموس ماتزییانا در پیزا که حامی سرسخت ایده‌های مازینی بود، اولین رئیس‌جمهور آنجا شد.
آلکسیوس یکم با عنوان کامل آلکسیوس یکم کومننوس (به یونانی: Ἀλέξιος Α' Κομνηνός) (۱۰۴۸ میلادی – ۱۵ اوت ۱۱۱۸ میلادی) امپراتور بیزانس از ۱۰۸۱ تا ۱۱۱۸ میلادی در زمان نخستین جنگهای صلیبی بود. او دودمان کومننی را بنیاد نهاد و با شکست نورمان‌ها و ترک‌ها توانست تاحدی قدرت را در سدهٔ یازدهم میلادی به امپراتوری بیزانس بازگرداند.
آلکسیوس یکم در داخل کشور نیز سیاست تقویت قدرت مرکزی را در پیش گرفت و با تشکیل نیروهای حرفه‌ای نظامی و دریایی، قدرت امپراتوری بیزانس را در غرب و جنوب آناتولی و شرق آب‌های مدیترانه تقویت نمود. با این حال او نتوانست یا نخواست که قدرت طبقهٔ نجیب‌زادگان نظامی را که در گذشته وحدت و یکپارچگی امپراتوری را مورد تهدید قرار داده بودند را محدود نماید. در عوض او با دادن امتیازات بیشتر به آنان بر قدرت آنها افزود که این موضوع ناگزیر تضعیف قدرت امپراتوری را باعث می‌شد.
کرت از زمان فتوحات مسلمانان در میانه سده هفتم میلادی همواره مورد یورش بوده‌است. نخستین بار در سال ۶۵۴ و باری دیگر در ۶۷۴/۶۷۵ به آن یورش برده شد، و بخش‌هایی از آن در دوران خلافت ولید بن عبدالملک اموی (۷۰۵–۷۱۵) توسط خلافت اموی اشغال شد. (حک. ۷۰۵–۷۱۵). با این وجود جزیره در آن زمان فتح نشد و علی‌رغم یورش‌های پشت سر هم، تحت کنترل بیزانس باقی ماند؛ کرت از پایگاه‌هایی دریایی اعراب در شام برای یک لشکرکشی تأثیرگذار بیش از حد دور بود.
پس از آن معماران مسلمان به‌دلیل اینکه نمی‌توانستند از طرح‌های حیوانی و مجسمه‌ها در معماری استفاده کنند زیرا در دین اسلام بت‌پرستی و حرام به‌شمار می‌آمد، فقط از طرح‌های گیاهی استفاده می‌کردند که از معماران بیزانس آموخته بودند به تدریج با متمدن شدن جامعهٔ مسلمان طرح‌های گیاهی اولیهٔ بیزانسی که بسیار ساده بودند، به طرح‌هایی بسیار پیچیده و به شکل امروزی آن درآمدند که می‌توان کاربرد آن را در معماری مساجد و بناهای اسلامی مشاهده کرد.
این رنگ بر روی نقاشی‌های دیواری بیزانسی ایاصوفیه، نِرزی (آبی نِرزی)، در مقدونیه یافت میشود.
تضعیف امپراتوری ساسانی طی سده ۷ منجر به ظهور قدرت منطقه‌ای دیگری به نام اعراب مسلمان شد. اعراب مسلمان قلمروی وسیعی از خاورمیانه را فتح کرده و با چرخش به شمال، حملات دوره‌ای خود را به خاک ارمنستان در سال ۶۴۰. م آغاز کردند. تئودور رشتونی، کوروپلات‌ها، یک پیمان صلح با خلافت امضا کردند. اگر چه جنگ مداوم با خلفای مسلمان و روم شرقی (بیزانس) به زودی به تخریب بیشتر در سراسر ارمنستان منجر شد. در ۶۶۱. م، رهبران ارمنستان توافق کردند تا تحت حکومت مسلمانان قرار گیرند.