حطم

چو یوسف نیست کز قحطم رهاند مرا چه ابن‌یامین چه یهودا

لا تُبْقِی وَ لا تَذَرُ ای لا تبقی لحما و لا تذر عظما الّا اکلته و حطمته.

کَلَّا نه چنانست که می‌پندارند و نه چنانست که می‌بیوسند. لَیُنْبَذَنَّ فِی الْحُطَمَةِ حقّا که ایشان را در قیامت بدوزخ اندازند، بخواری و زاری در درکه حطمه باز دارند.

وَ ما أَدْراکَ مَا الْحُطَمَةُ و تو چه دانی ای محمد که آن «حطمه» چه صعب درکی است از درکات دوزخ؟ و چه سوزنده آتشی است نارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ؟

سورهٔ هُمَزه را به این دلیل همزه نامیده‌اند که این کلمه در آیهٔ اول سوره آمده‌است. نام دیگر آن، لُّمَزَه است که این کلمه هم در آیهٔ اول وجود دارد. نام‌های دیگر این سوره، «ویل لکل همزه» و «الحطمه» است. «همزه» و «لمزه» به معنی کسی است که عیب‌جویی و غیبت می‌کند.

قوله: «إِنَّکَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ» ای المطهر لکلام اللَّه عزّ و جل. و قیل المقدس ای المبارک، طوی قرأ اهل الکوفة و ابن عامر بالتنوین. و قرأ الآخرون، طوی بغیر تنوین، فوجه التنوین انّه اسم منصرف علی وزن فعل، مثل صرد و حطم. سمی به الوادی و هو مذکر، فیکون منصرفا لخلوه مما یمنع الصرف، و من لم ینّونه ترک صرفه من جهتین. احدیهما ان یکون معدولا عن طاو، فیصیر مثل عمر المعدول عن عامر فلا ینصرف و الثانیة انّه اسم للبقعه او الارض، فهی مؤنثة فی المعنی فمنع الصّرف لاجتماع التأنیث و التعریف فیه. و قیل طوی مصدر مثل هدی، و المعنی نودی طوی او قدّس طوی، ای مرّتین مشتق من الطی، ای طویت علیه البرکة و التقدیس و النّداء طیّا بعد طی.

آن ملک موران جواب داد که: من خود عدل تو دانسته‌ام و شناخته و عذر تو انگیخته که گفتم: وَ هُمْ لا یَشْعُرُونَ. امّا آنچه میگویی که حطم ما بشما چون رسد و شما در صحرا و ما در هوا بدانکه من بدان سخن حطم دل میخواستم. ترسیدم که ایشان نعمت و مملکت تو بینند و آرزوی دنیا و نعمت دنیا خواهند و از سر وقت و زهد خویش بیفتند و درویش را آن نیکوتر بود که جاه و منزل اغنیا نبیند و یقرب من هذا قوله تعالی: وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلی‌ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ، و کذلک‌

خدلج الساقین ممسوح القدم قد لفها اللیل بسواق حطم‌

«هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ» حطمة کحاطب اللّیل لا یبالی من این کسب و فیما انفق.

مرا زین شیر و خرما قوت جان ده ز جان دادن درین قحطم امان ده

او را دید بر لباس سیاه مانند زاهدان کمر بسته بسان چاکران. سلیمان گفت: آن سخن از کجا گفتی؟ که: لا یَحْطِمَنَّکُمْ سُلَیْمانُ وَ جُنُودُهُ حطم ما بشما کجا رسیدی؟