تصریف

بانگ می‌آید که تعریفش کند همچو مصدر فعل تصریفش کند

مهمترین بخش التصریف جراحی است. کتاب تصاویر زیادی دارد که بیشتر آن‌ها ابزارهای اختراع شده توسط وی است. کتاب با کلمة رمز احتیاط شروع می‌شود و با همان کلمه به پایان می‌رسد.

ایا یمین تو تصریف جود را مصدر ایا ضمیر تو میزان عقل را شاهین

ابراهیم بن موسی فَیّومی (۱۶۵۲، فیوم - ۱۷۲۵، قاهره)فقیه مالکی مصری و شیخ الازهر بود. شرح العزّی در تصریف، اثر اوست.

کتاب التصریف لمن عجر عن التالیف زهراوی را به عنوان یکی از بنیان‌گذاران جراحی در اسلام به شهرت رسانده‌است.

زهراوی در شمار مشهورترین اطبای عرب است، اما وی نه در میان معاصرانش در اندلس و نه در سده‌های بعد در میان اعراب، بلکه تنها پس از آنکه ژراردو کرمونایی کتاب او را (التصریف) در سدة ۱۲ م به لاتین ترجمه و چاپ کرد، در مغرب زمین به عنوان جراح پرآوازه یافتند.

فتح اگرگفتارگردد کنیتش معنی بود ور ظفر تصریف‌گردد نام او مصدر شود

جای آن دارد رود سستی ز ترکیب کلام حرف علت را نماند در دل تصریف جا

تا گل از گل بردمد ترسم که از تصریف دهر از گلم گل بردمد و آنگه چه سودم زین و آن

نبرد صرفه ز تصریف دهر جز پیری که کرد نقد جوانی به عشق خوبان صرف

پرگار عقل را دل او همچو مرکزست تصریف جود راکف او همچو مَصد‌رست

و گفته اند صوفی مقهور بود بتصریف ربوبیّت، مستور بود بتصریف عبودیّت.

گفته می‌شود که زهراوی پس از رازی و ابن سینا سومین نابغة علم طب است. به گفتة نصر«ابوالقاسم الزهراوی… بزرگ‌ترین چهرة اسلامی در جراحی بود. زهراوی با اعتماد به آثار پزشکان یونان بالخاصه پاولوس آیگینایی… التصریف را نوشت».

فخرالدین احمد بن حسن جاربردی (تولد؟-مرگ ۷۴۶ هجری قمری) نویسنده شرحی است بر کتاب الشافیة فی التصریف در نحو اثر ابن حاجب، که به شرح جاربردی معروف است.

در فارسی معیار و در حالت بی‌نشان، در واژه‌های قاموسی مثل فعل، اسم، صفت، قید تکیه روی هجای پایانی قرار می‌گیرد، مگر آنکه کلمه دارای وندِ تصریفی (مانند «-ها» در اسم‌ها یا «-تر» در صفت‌ها و قیدها) یا وندِ اشتقاقی باشد. دراین‌صورت، تکیه روی دورترین وند قرار می‌گیرد (یعنی گریز از مرکز). واژه‌بست‌ها (مثل ضمایر متصل)، تکیه را جذب نمی‌کنند؛ بنابراین، در فعل‌ها، پیشوند «می-» یا نشانهٔ صفت مفعولی تکیه را جذب می‌کنند، درحالی‌که شناسه‌ها تکیه را جذب نمی‌کنند. همچنین، در کلمه‌ای مانند «نمی‌دانم»، نشانهٔ نفی تکیه را جذب می‌کند، زیرا دورترین وندِ تصریفی است.

و قیل المراد من تصریف المطر تصریفه وابلا و طلا و رذاذا و نحوها. و قیل التّصریف راجع الی الرّیح، و قیل الی القرآن. لِیَذَّکَّرُوا ای لیتذکّروا و یتفکّروا فی قدرة اللَّه تعالی. فَأَبی‌ أَکْثَرُ النَّاسِ إِلَّا کُفُوراً جحودا، و کفرانهم هو انّهم اذا مطروا قالوا مطرنا بنوء کذا ای لسقوط کوکب کذا، کما یقول المنجّمون، فجعلهم اللَّه بذلک کافرین. و عن زید بن خالد الجهنی قال: صلّی رسول اللَّه (ص) صلاة الصبح بالحدیبیة فی اثر سماء کانت من اللیل، فلمّا انصرف اقبل علی النّاس، فقال: هل تدرون ما ذا قال ربّکم؟ قالوا: اللَّه و رسوله اعلم. قال: اصبح من عبادی مؤمن بی و کافر، فامّا من قال مطرنا بفضل اللَّه و رحمته فذلک مؤمن بی کافر بالکوکب، و اما من قال مطرنا بنوء کذا و کذا فذلک کافر بی مؤمن بالکوکب».

زهراوی در ۱۰۰۰ میلادی در کتاب التصریف اولین بار ماهیت ارثی هموفیلی را توضیح داد.

واژه‌هایی که به جزء (قسمت) مشابهی از کلام (گفتار) منتسب می‌شوند، معمولاً رفتار دستور زبانی مشابهی نمایش می‌دهند، آن‌ها نقش مشابهی در داخل ساختار دستوری جمله‌ها بازی می‌کنند. همچنین گاهی واژه‌های یک رده جزء کلامی نقش تک‌واژشناختی مشابهی بازی می‌کنند، یعنی آن‌ها درموقع تصریف تحت ویژگی‌های مشابه قرار دارند.

اثر مهم وی التصریف تألیف شده ۱۰۰۰ میلادی تا قرن ۱۶ میلادی بهمراه قانون ابن سینا کتاب درسی اصلی در دانشگاه‌های اروپا بود.

کسی که چیزی دوست دارد پیوسته نام آن چیز می‌برد و ذکر وی میکند نبینی خداوند جهان و کردگار مهربان جلّ جلاله و تقدّست اسمائه که موسی را گفت: «وَ أَلْقَیْتُ عَلَیْکَ مَحَبَّةً مِنِّی» من دوستی خود بر تو افکندم، لا جرم بنگر تا در قرآن چند جایگاه است ذکر موسی: میقات موسی، طور موسی، وعده موسی، غربت موسی، مناجات موسی، برادر موسی، خواهر موسی، مادر موسی، همراه موسی، دریای موسی، فرعون موسی، رنج موسی، نواخت موسی هیچیز نگذاشت از احوال و اخلاق موسی که نه در قرآن یاد کرد و مؤمنان را بسماع آن شاد کرد، تا بدانی که یاد کرد فراوان بار درخت دوستی است و نشان راه دوستی «وَ قَضَیْنا إِلی‌ بَنِی إِسْرائِیلَ فِی الْکِتابِ» الآیة... حکم راندیم و قضا کردیم و کار از غیب بیرون آوردیم تا با خلق نمائیم که آن همه ما بودیم و همه مائیم، در ازل ما بودیم و در ابد مائیم، نیک و بد بارادت ماست، نفع و ضرّ بتقدیر ماست، کائنات و محدثات محکوم تکلیف و مقهور تصریف ماست، از ازل تا جاودان علم ما بر همه روان و ما را بر همه حکم و فرمان، وجود شما که خلایق‌اید و عدم شما بر درگاه جلال ما یکسانست، نه در هستی شما ما را منفعت، نه در نیستی شما ما را مضرّت، نه کمال عزّت ما را بطاعت شما حاجت.