سپر

سِپَر
ابزاری صفحه مانند و معمولاً مدور از چوب یا فلز. روی آن را با چرم می پوشاندند و در جنگ ها برای دفع ضربۀ شمشیر و نیزۀ دشمن به کار می رفته است. شکل و جنس سپر در دوره های گوناگون متفاوت بوده است. در دورۀ هخامنشی سه نوع سپر وجود داشت: ۱. سپرهایی از نی و بسیار بلند که با آن دیواری در برابر دشمن پدید می آوردند و پیشروی می کردند. این نوع سپر هم در میدان نبرد و هم در میان نگهبانان کاخ های شاهی به کار می رفت. روی آن نقش و نگارهایی کشیده می شد و پشت آن را با پوست می پوشانیدند؛ ۲. سپرهای فلزی یا چرمی به شکل بیضی که فقط قسمت بالاتنه را محفوظ می کرد. این سپرها محدب بود و در وسط آن ها دایره ای با چهار دایرۀ کوچک تر برجسته دیده می شد که در سپرهای با روکش چرم این قسمت از فلز بود تا مقاومت سپر را در برابر جنگ افزارهای دشمن افزایش دهد. روی چهار گودی نیز قبه ها و گل میخ های فلزی، که زرین، سیمین یا مفرغی بودند، قرار داشت که علاوه بر استحکام سپر آن را زیباتر می کرد. سپرهای چرمی کناره هایی پهن و فلزی داشتند که در دوسوی میانۀ آن ها، نزدیک به لبه، دو بریدگی کوچک گرد، به نام مَزغَل، پدید می آوردند تا سربازی که خود را در پناه سپر می کشید بتواند از آن روزنه ها جابه جا شدن دشمن را بپاید و به موقع از شمشیر یا نیزۀ خود استفاده کند. ساخت این مزغل ها از ابتکارات ایرانیان دورۀ هخامنشی بود؛ ۳. سپرهای بعدی از ترکه های بید یا جَگَن یا شاخه های درخت ارژن بافته شده و شکلی گرد و سبدی داشته که پشت آن را با پوست می پوشاندند. سپرهای دورۀ صفوی از پوست گاومیش یا کرگدن یا از فولاد ساخته می شود. شکل آن ها گرد بود وگل میخ هایی برای زینت و استحکام بر آن می کوبیدند. سپرها را با کلاه خود و بازوبندها و ساق بندها یک دست می کردند و آرایش و کنده کاری های آن ها هماهنگ و یکسان بود. سپرها از پشت دستگیره ای چرمی داشت که در جنگ آن را در دست می گرفتند یا در بازو می انداختند. از نظر اندازه سپرها دو نوع بودند: سپرهای بزرگ که تن سربازان را در برابر تیر و نیزه و شمشیر محافظت می کرد و سپرهای کوچک که فقط هنگام شمشیربازی به کار می رفت و هنوز هم به کار می روند. ظاهراً «سپرکشیدن» یکی از تشریفات درباری بوده، یعنی هنگام حرکت بزرگان به جایی، در جلو آن ها، عده ای غلام یا سپاهی، سپر به دست حرکت می کردند. در اروپای قرون میانه، جنگجویان جوشن پوش و نقابدار برای مشخص ساختن خود علایمی خاص بر سپرهایشان نقش می کردند. بعدها به تدریج این علایم به صورت نشانه های ثابت اصالت و نجابت خاندان های اشرافی درآمد.
سپر (اخترشناسی). سِپَر (اخترشناسی)(Scutum)
صورت فلکیکوچک نیمکرۀ جنوبی آسمان، به شکل یک سپر. این صورت فلکی در کهکشان راه شیریقرار داد و دربردارندۀ ابرهای یکنواختی از ستاره های کم فروغ است. این صورت فلکی به افتخارِ یان سوبیِسکی، شاه لهستان، پس از پیروزی ۱۶۸۳ او بر ترکان، «سپر سوبیِسکی» نامیده شد.