آذربایجانی

داغستان منطقه بومی‌نشین مردمان آذربایجانی بر پایه آخرین سرشماری سال ۲۰۱۰ میلادی ۱۳۰٬۹۱۹ نفر آذربایجانی داشته‌است. با این حساب، ششمین قومیت این جمهوری و ۴/۵٪ از کل جمعیت جمهوری داغستان، آذربایجانی‌تبار است. در بیش از ۲۰ شهر و روستا اهالی آذربایجانی سکونت دارند، که بیشترین و مهمترین تجمعشان در دربند است، که ۱/۳ جمعیت شهر را شامل می‌شوند.

اگر ایران شود باغ جنانی نبیند همچو آذربایجانی

شرف‌خان بدلیسی در شرفنامه (نخستین منبعی به‌طور مستقل به شرح تاریخ و جغرافیای قوم کرد پرداخته) چنین آورده‌است: «عشایر دنبلی از ولایت بُختی آمده در مابین اکراد ایشان را دنبلی‌بُخت می‌خوانند.» منابع متاخر نسب امرای دنبلی را به برمکیان متصل می‌سازند. این دو فرضیه را نمی‌توان مغایر هم دانست، اما برای پذیرش انتساب دنبلیان به برامکه به مستندات و مدارک قوی‌تری نیاز است. ایل دنبلی که امرای دنبلی از بین آنها بوده‌اند، یکی از ایلات کرد است که در نواحی خوی و سلماس سکنی داشته‌ و به زبان ترکی آذربایجانی صحبت میکنند.

چو آذربایجانی می‌زند با روسیان پنجه پی یغمای رشتی و خراسانی است تهرانی

همدانی راست می گوید که یا پول قرض خزانه و طلب تاج الدوله را می توانیم بدهیم، یا نوکر سوار وسرباز را راه اندازیم، باز منحصر خواهد شد بهمان آذربایجانی فحسب و شما را میبینم که اذهب انت و ربک فقاتلا انا هیهنا قاعدون خواهند فرمود تا نایب السلطنة از این طرف رو بخراسان کردند، امنای دولت به یزد و نائین پرداخت، فارسی چپاول بشهر بابک انداخت و اصفهانی ملاتقی و میرزا علیخان برای مفسده نگاهداشت و الحق خوب متوجه شدند که از دنبال آسوده باشیم بکار خود پردازیم.

تاریخ دقیق خلق این تصنیف معلوم نیست اما به عنوان آخرین تصنیف در دیوان عارف آمده و او آن را طبق گفتهٔ خودش در اسفند ماه ۱۳۰۳ ه.ش در تبریز «به یاد دلاوران آذربایجانی» خوانده است.

در جمهوری داغستان، زبان ترکی آذربایجانی یکی از زبان‌های رسمی مصوب قانون مجلس روسیه در این منطقه می‌باشد، روزنامه‌ها و مجلات بسیاری در داغستان به زبان ترکی آذربایجانی منتشر می‌شود. در ۷۲ مدرسه دولتی جمهوری داغستان ترکی آذربایجانی به عنوان زبان دوم، در کنار زبان روسی، به آذربایجانی‌های داغستان آموزش داده می‌شود. و از سال ۱۹۰۴ میلادی تئاتر فولکوریک آذربایجانی در دربند بنیان‌گذاری شده‌است. از نظر تاریخی آذربایجانی‌های داغستان به قالی‌بافی نیز مشغول هستند، تولید و ساخت جواهرات و ظروف مسی نیز در بین‌شان رواج دارد. روستانشینان آذربایجانی داغستان اغلب به شغل کشاورزی مشغول هستند.

ارمنی‌ها جنگ‌های قره‌باغ را علت گسترش این آذربایجانی ستیزی می‌دانند. حساس‌ترین موضوع برای آن‌ها وضعیت ۱۲۰هزار ارمنی محلی در قره‌باغ است که ارمنستان می‌گوید حقوق و امنیت آن‌ها باید تضمین شود. نخست وزیر ارمنستان نیکول پاشینیان اعلام کرده بود:

اکثریت آذربایجانی‌های داغستان را شیعیان تشکیل می‌دهند.

که: آذربایجانی ها بخواهند به این حیله زر نقدی ستانند

خود کرد مستور، چون فارسی نور، جا کرد با زور دی چون زبان ترک اندر مغز آذربایجانی

ترجمهٔ فارسی بهروز ثروتیان متن اصلی ترکی آذربایجانی

تو ای دشت اوجان پیوند جانی بهشت ملک آذربایجانی

آذری‌ها در ایران در جنبه‌های مختلف سیاست، اقتصاد، نظامی و مذهبی حضور و نقش قابل توجهی دارند، همچنین نقش قابل توجهی در تاریخ این کشور و توسعه ناسیونالیسم ایرانی دارند، علاوه بر این رهبر فعلی ایران، علی خامنه‌ای و بسیاری از رهبران سیاسی، نظامی و اقتصادی ایران آذربایجانی هستند.

بر اساس این داستان پنج نسخه فیلم تهیه شده‌است که از آن‌ها سه فیلم به زبان ترکی آذربایجانی، یک فیلم به زبان فارسی و یک فیلم به زبان ارمنی است.

امروزه زبان مردم ابهر زبان ترکی آذربایجانی با لهجه ابهری است که عموماً دو زبانه بوده و از ترکی آذربایجانی و فارسی استفاده

زندگی آذربایجانی‌ها در اطراف مسجد کیریوشی[پ ۵] در سال ۱۹۰۹ متمرکز بود؛ که در سال ۱۹۳۲ بسته شد. البته به تازگی مسجدی شیعی در آستاراخان واقع در خیابان باکو و به نام مسجد باکو بنیان‌گذاری شده‌است.