معنی کلمه همسایه در کلام نبوی در دانشنامه اسلامی
در حدیثی از امام صادق (علیه السّلام) روایت شده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) حد همسایگی را تا چهل خانه عنوان کرده اند و فرمودند: «تا چهل خانه، خانه های پیش رو، پشت سر و سمت راست و چپ، همسایه فرد به حساب می آیند.»
حقوق همسایگان
اهمیت همسایه و همسایه داری در آیین مقدس اسلام و لزوم انس و الفت هر چه بیشتر میان همسایگان موجب شده است تا وظایف و حقوقی برای هر یک از همسایگان در دین مترتب شود که پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) در ضمن حدیثی به برخی از این وظایف و حقوق اشاره داشته اند؛ نقل است که روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) رو به اصحاب و یاران خود کرده فرمودند: «آیا می دانید حق همسایه چیست؟» اصحاب گفتند: «نه» پس پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) حقوق همسایه بر همسایه دیگر را برای یارانش چنین بر شمردند: «حق همسایه بر دیگر همسایگان آن است که اگر بیمار شد به عیادتش بروی و اگر از دنیا رفت در تشییع جنازه اش حاضر شوی و اگر از تو وام خواست به او قرض بدهی؛ در شادی هایش تهنیتش گویی و به وقت سوگ و مصیبت تسلیت و تعزیتش گویی؛ ساختمانت را از ساختمان او بلندتر نسازی که جریان باد را بر او ببندی؛ چون میوه ای خریدی به او هدیه کنی و اگر هدیه نکردی مخفیانه به داخل خانه ببری و میوه را به دست فرزندت ندهی که با نشان دادن به کودک همسایه ناراحتش کند؛ با بوی غذایت همسایه خویش را آزار ندهی؛ مگر آنکه مقداری از آن غذا را برای او هم بفرستی.» پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) همسایگان را بواسطه میزان حقی که بر یکدیگر دارند به سه گروه تقسیم کردند: «همسایه ای که تنها یک حق دارد و حق او از همه همسایگان کمتر است و همسایه ای که دو حق دارد و همسایه ای که سه حق دارد.همسایه ای که دارای یک حق است همسایه مشرک غیر خویشاوند است او تنها حق همسایگی دارد. همسایه ای که دارای دو حق است همسایه مسلمان است که هم حق مسلمانی بر همسایه دارد و هم حق همسایگی. همسایه ای که دارای سه حق است همسایه خویشاوند مسلمان است که هم حق مسلمانی بر همسایه اش دارد و هم حق همسایگی و هم حق خویشاوندی.»
وظایف همسایگان
رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) همواره انجام وظایف همسایگی را به مسلمانان گوشزد کرده، آنان را به حسن همجواری و ملایمت و ملاطفت با همسایگان فرا می خواندند و از بدی در حق همسایگان باز می داشتند؛ توصیه های مکرر جبرئیل به رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) درباره توجه و رعایت هرچه بیشتر حقوق همسایگی، خود، بیانگر توجه و التفات خاص خداوند به امر همسایگی بوده موجبات تاکید بیشتر نبی اکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) را در این باب فراهم آورده بود تا حدی که امیرالمؤمنین علی (علیه السّلام) در وصایای خود به توصیه های فراوان و مؤکد رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) در رعایت حقوق همسایگان اشاره کرده متذکر شده اند که: «ما زال رسول الله (صلی الله علیه و آله وسلّم) یوصی بهم حتی ظننا انه سیورثهم.»آن قدر پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) درباره همسایگان به ما سفارش کرد که ما گمان کردیم شاید دستور دهند که همسایگان از یکدیگر ارث ببرند. اهمیت همسایه نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) به حدی بود که ایشان (صلی الله علیه و آله وسلّم) در بدو ورود به مدینه در پیمان نامه معروفی که با ساکنین مدینه به امضاء رسانده بودند در یکی از بندهای این قراردادنامه به اهمیت همسایه در اسلام اشاره کرده چنین متذکر شده اند: «همسایه هر کس، مانند خود اوست زیان و بدی نباید به او برسد.» توصیه ها و سفارشات پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) به مسلمانان در رعایت حقوق و وظایف همسایگی، مختص به همسایه مسلمانشان نبود بلکه همسایه غیر مسلمانشان را نیز شامل می شد چنانکه در سفارشات رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) به علی (علیه السّلام) آمده: «یا علی (علیه السّلام) اکرم الجار و لو کان کافرا....» از رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) نقل است که فرمودند: «کسی که به خدا و روز جزا ایمان دارد باید به همسایگان احترام بگذارد.» ایشان بهترین یاران و بندگان در نزد خداوند متعال را کسانی معرفی کردند که نسبت به همسایگانشان بهترین باشند. از این رو به یار دیرین و صحابی ارزشمند خود ابوذر توصیه می فرمودند که «ای ابوذر چون خورشتی بپزی در آبش بیفزای و ملازم همسایگانت باش.» ایشان حرمت همسایه را بر همسایه مانند حرمت مادر بر فرزندش عنوان کردند و برای همسایه حق شفعه قائل شده همسایه را در خرید خانه همسایه بر دیگر مردم مقدم دانستند. توصیه های ایشان درباره همسایه تا بدان جا بود که فرمود: «هر که در دفاع از همسایه به ستم کشته شود شهید است...»
عدم تامین نیاز همسایه
...