معنی کلمه تقوا و وفای به عهد در دانشنامه اسلامی
وفای به پیمانها، از آثار تقواپیشگی می باشد:واذکروا نعمة الله علیکم ومیثـقه الذی واثقکم به اذ قلتم سمعنا واطعنا واتقوا الله ان الله علیم بذات الصدور.و به یاد آورید نعمت خدا را بر شما، و پیمانی را که با تاکید از شما گرفت، آن زمان که گفتید: «شنیدیم و اطاعت کردیم»! و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید که خدا، از آنچه درون سینه هاست، آگاه است! الذین عـهدت منهم ثم ینقضون عهدهم فی کل مرة وهم لا یتقون.همان کسانی که با آنها پیمان بستی سپس هر بار عهد و پیمان خود را می شکنند و (از پیمان شکنی و خیانت،) پرهیز ندارند.
پیمان های الهی
بتناسب بحثی که در آیه گذشته درباره قسمتی از احکام اسلام و تکمیل نعمت های الهی گذشت در این آیه بار دیگر مسلمانان را به اهمیت نعمت های بی پایان خداوند که مهمترین آنها نعمت ایمان و اسلام و هدایت است، توجه داده می فرماید: نعمت های خدا را بیاد بیاورید. (و اذکروا نعمة الله علیکم).گرچه نعمت در اینجا مفرد است ولی معنی جنس دارد و جنس در اینجا در معنی عموم استعمال شده و به این ترتیب همه نعمت ها را شامل می شود. البته این احتمال نیز در آیه هست که منظور خصوص نعمت اسلام باشد که در آیه قبل اجمالا به آن اشاره شده است آنجا که می گوید: و لیتم نعمته علیکم.و چه نعمتی از آن بالاتر که در سایه اسلام، همه گونه مواهب و افتخارات و امکانات نصیب مسلمانان شد و جمعیتی که قبلا کاملا پراکنده و جاهل و گمراهو خونخوار و فاسد و مفسد بودند به صورت جمعیتی متشکل و متحد و دانا با امکانات مادی و معنوی فراوان در آمدند.سپس پیمانی را که با خدا بسته اند، یادآور شده می گوید: پیمانی را که بطور محکم خدا با شما بست فراموش نکنید، آن زمان که گفتید شنیدیم و اطاعت کردیم.(و میثاقه الذی واثقکم به اذ قلتم سمعنا و اطعنا).در اینکه منظور از این پیمان کدام پیمان است، دو احتمال وجود دارد، نخست پیمانی که مسلمانان در آغاز اسلام در حدیبیه و یا حجة الوداع و یا عقبه و یا همه مسلمانان به مجرد قبول اسلام بطور ضمنی با خدا بسته اند و دیگر پیمانی که به حکم فطرت و آفرینش، هر کسی با خدای خود بسته است و همان است که گاهی از آن بنام عالم ذر تعبیر می شود.توضیح اینکه: خداوند به هنگام آفرینش انسان، استعدادهای قابل ملاحظه ای به او دارد و مواهب بی شماری در اختیار او گذاشت، از جمله استعداد مطالعه اسرار آفرینش و شناخت پروردگار بوسیله آنها و همچنین عقل و هوش و ادراکی که بوسیله آن پیامبرانش را بشناسد و دستورهای آنها را بکار بندد خداوند با دادن این استعدادها عملا از آنها پیمان گرفته که این استعدادها را عاطل و باطل نگذارند و از آن در مسیر صحیح بهره گیرند و افراد انسان نیز به زبان حال و استعداد فریاد بر آورده اند که سمعنا و اطعنا: شنیدیم و به کار بستیم.این پیمان وسیعترین و محکمترین و عمومی ترین پیمانی است که خداوند از بندگان خود گرفته است و همان است که علی علیه السلام در خطبه اول نهج البلاغه به آن اشاره کرده می فرماید: لیستادوهم میثاق فطرته: پیامبران برای این برانگیخته شدند که مردم را دعوت به وفا کردن به پیمان فطرت کنند.بدیهی است این پیمان وسیع، همه مسائل دینی را نیز در بر می گیرد.و هیچ مانعی ندارد که آیه اشاره به تمام پیمان های تکوینی و تشریعی (پیمان هایی که خدا به حکم فطرت گرفته و یا پیامبر صلی الله علیه وآله در مراحل مختلف از مسلمانان گرفت) باشد، و از اینجا روشن می شود حدیثی که می گوید: منظور از میثاق همان پیمانی بود که پیامبر صلی الله علیه وآله در حجة الوداع در موضوع ولایت علی علیه السلام گرفت با آنچه در بالا ذکر کردیم سازگار است زیرا بارها گفته ایم که تفسیرهایی که در ذیل آیات در اینگونه موارد می آید اشاره به یکی از مصداق های روشن است نه به معنی انحصار.ضمنا باید توجه داشت که میثاق در اصل از ماده وثاقة یا وثوق به معنی بستن و محکم کردن چیزی با طناب و مانند آن است، و بعدا به هر کاری که موجب آرامش خاطر می شود گفته شده و از آنجا که عهد و پیمان شبیه گرهی است که میان دو نفر یا دو گروه می خورد و موجب آرامش فکر آنها است، به آن میثاق می گویند. و در پایان آیه برای تاکید این معنی می فرماید: پرهیزگاری پیشه کنید خداوند از اسرار درون سینه ها آگاه است.(و اتقوا الله ان الله علیم بذات الصدور). تعبیر به بذات الصدور که ترکیبی از ذات بمعنی عین و حقیقت و صدور به معنی سینه ها است، اشاره به این است که خداوند از دقیقترین اسراری که در اعماق روح آدمی نهفته است و هیچکس جز خودش از آن آگاهی ندارد با خبر است. اما اینکه چگونه عواطف و احساسات و نیات و تصمیمات به قلب و درون سینه ها نسبت داده شده.