ایام تشریق
معنی کلمه ایام تشریق در دانشنامه اسلامی
تشریق، از ریشة شرق، در لغت به معنای طلوع خورشید آمده است. بنا بر نظر غالب، چون در این سه روز حاجیان گوشتهای قربانی را تکه تکه، و در نور آفتاب خشک می کرده اند، آن را ایام تشریق نامیده اند. به نظر برخی، چون ذبح قربانی تنها در صورت بر آمدن آفتاب جایز است، یا ازاین رو که حاجیان در ایام جاهلیت می گفته اند: «اَشْرِقْ ثَبِیرُ کَیْم'ا نُغیر» (ای ثبیر (نام کوهی در مکه) در نور آفتاب داخل شو تا قربانی کنیم)، این ایام را تشریق گفته اند.
ایام معدودات
مفسران شیعه و سنّی عموماً « ایام معدودات » را ناظر به ایام تشریق دانسته اند و در تأیید آن به روایات استناد جسته اند در تفسیر «ایام معلومات» در این که مقصود، ایام نحر و قربانی کردن است، اتفاق نظر وجود دارد، اما درباره تعیین مصداق آن اختلاف هست. شافعی، حسن بصری، مجاهدبن جبر و دیگران آن را دهة اول ذیحجّه، و بعضی دیگر عید قربان و سه روزِ بعد از آن دانسته اند. مفسران شیعی نیز، برخی نظر اول و برخی با استناد به روایات اهل بیت علیهم السلام رأی دوم را بر گزیده اند در حوادث سال نهم هجرت آورده اند که پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم در موسم حج ، علی علیه السلام را مأمور به قرائت آیات نخستین سورة برائت برای حجاج کرد؛ این واقعه را در ایام تشریق دانسته اند همچنین پیمان عقبة دوم میان پیامبر و انصار ، که به هجرت آن حضرت به مدینه انجامید، نیز در روز دوم این ایام در سال سیزدهم بعثت رخ داده است.
منشا لغوی
ایّام، جمع یوم (روز) و تشریق بر وزن تفعیل به معنای خشک کردن گوشت در آفتاب ، زیبا و نورانی شدن صورت ، روی به سوی مشرق کردن و نماز عید است و تعبیر «ایّام تشریق» به صورت ترکیبی در اصطلاح فقه به روزهای یازدهم تا سیزدهم و به نظر برخی به روزهای دهم تا سیزدهم ذی حجّه اطلاق می شود. روز دهم «یوم النحر»، روز یازدهم «یوم القر»، روز دوازدهم «یوم النَفْر الاوّل» و روز سیزدهم «یوم النَفْر الثانی» یا «یوم الصدر» نام دارد. ابن اثیر می گوید: نامیدن روزهای یاد شده به ایام تشریق یا بدین علّت است که گوشت های قربانی در این ایام، تکه تکه شده، در آفتاب خشک می شدند و یا بدین جهت که تا خورشید بر نیاید، قربانی انجام نمی گیرد.
منشا فقهی
...
[ویکی شیعه] تَشْریقْ، عنوانی برای روزهای ۱۱ تا ۱۳ ذیحجه. حج گزاران بخش مهمی از مناسک حج مثل قربانی و رمی جمرات را در همین ایام انجام می دهند. به همین دلیل این ایام در فرهنگ اسلامی، آداب و جایگاهی ویژه دارند. در برخی از منابع، از ایام تشریق به عنوان یکی از عیدهای اسلامی یاد شده است.
درباره دلیل نام گذاری ایام تشریق، در منابع لغوی و دینی آمده است که گوشت قربانی را برای استفاده نیازمندان و مستمدان، زیر آفتاب خشک می کرده اند تا از بین نرود و این کار، نیاز به حرارت و نور کافی خورشید داشته است. به نقلی دیگر از آنجا که تنها وقتی خورشید می دمیده قربانی را آغاز می کرده اند، این ایام بدین نام خوانده شده و عرب جاهلی در مناسک خود، خطاب به کوه ثبیر واقع در منا می گفته است: «ای ثبیر از نور خورشید برافروز (اَشرِق ثـَبیر) تا قربانی کنیم.» و قربانی را زمانی انجام می دادند که خورشید می دمید.
بر این پایه می توان نتیجه گرفت که «ایام تشریق»، نامی بازمانده از دورهٔ جاهلیت است. در صدر اسلام و سده های متقدم، هر کدام از این ۳ روز نیز برای خود نام هایی ویژه داشته اند.
[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است
روزهای یازدهم تا سیزدهم ذی الحجه.
ایام، جمع یوم (روز) و تشریق بر وزن تفعیل به معنای خشک کردن گوشت در آفتاب، زیبا و نورانی شدن صورت، روی به سوی مشرق کردن و نماز عید است و تعبیر «ایام تشریق» به صورت ترکیبی در اصطلاح فقه به روزهای یازدهم تا سیزدهم و به نظر برخی به روزهای دهم تا سیزدهم ذی الحجه اطلاق می شود. روز دهم «یوم النَحْر»، روز یازدهم «یوم القِرّ»، روز دوازدهم «یوم النَفْر الاوّل» و روز سیزدهم «یوم النَفْر الثانی» یا «یوم الصدر» نام دارد. سبب نامگذاری این روزها به ایام تشریق آن است که عرب در این روزها گوشت های قربانی را قطعه قطعه کرده، در آفتاب می خشکاندند یا آن که حاجیان بعد از طلوع خورشید، قربانی را ذبح یا نحر می کنند یا این که در این روزها روح و جان آدمی با نور عبادت و عرفان نورانی می شود. برخی گفته اند: بر اثر تابیدن ماه در شب های این ایام به این روزها ایام تشریق گفته شده است. عده ای نیز گفته اند: این نام برگرفته از سخن عرب جاهلی است که در این روزها می گفتند: «اَشْرِق ثَبیر کَیما نُغیر = ای کوه ثبیر در نور آفتاب درآی تا قربانی کنیم». در قرآن کریم به صراحت از ایام تشریق یاد نشده؛ ولی تعبیرهای دیگری بکار رفته که مراد از آن ایام تشریق است؛ از جمله آمده است که خداوند را در روزهای مشخصی یاد کنید: «واذکُروااللّهَ فی اَیّام مَعدودت». (سوره بقره/2،203) مراد از «ایّام معدودات» به نظر برخی 10 روز نخست ذی الحجه یا روز عید قربان و دو روز پس از آن است؛ ولی اهل بیت علیهم السلام مقصود از آن را ایام تشریق دانسته اند.
بیشتر مفسران فریقین نیز همین نظر را ذکر کرده اند. در آیه 28 سوره حج/22 نیز به ذکر خداوند در روزهایی معلوم اشاره گردیده است: «و یَذکُرُوا اسمَ اللّهِ فِی اَیّام مَعلومت». در تعیین مراد از «ایام معلومات» اقوال متعددی وجود دارد؛ از جمله ایام تشریق، 10 روز اول ذی الحجه، 9 روز اول ذی الحجه، عید قربان و سه روز پس از آن، روز ترویه و 4 روز پس از آن و روز عرفه و سه روز بعد از آن؛ ولی بیشتر کسانی که این اقوال را ذکر کرده اند ایام تشریق را نیز یکی از مصادیق ایام معلومات برشمرده اند. بنابر روایتی از امام صادق علیه السلام ایام معلومات و ایام معدودات یکی و همان ایام تشریق است. برخی روایات اهل سنت نیز ایام معلومات را همان ایام تشریق دانسته است.
قرآن کریم مؤمنان را به اموری در ایام تشریق فرمان داده است:
«واذکُروااللّهَ فی اَیّام مَعدودت». برخی مراد از ذکر را در این آیه مطلق یاد خدا می دانند که مؤمنان باید به جای فخرفروشی به پدران و ستایش آنان که از سنت های دوران جاهلیت بود به آن ملتزم باشند، چنان که در دو آیه قبل از آیه مذکور به این امر اشاره شده است: «فَاِذا قَضَیتُم مَنسِکَکُم فَاذکُروا اللّهَ کَذِکرِکُم ءاباءَکُم اَو اَشَدَّ ذِکرًا». برخی دیگر آن را یاد خدا هنگام قربانی و رمی جمرات دانسته اند؛ لیکن بیشتر مفسران و فقهای شیعه و اهل سنت مراد از ذکر را گفتن تکبیر بعد از نمازهای واجب دانسته اند که به نظر فقهای امامیه این اذکار عبارت است از: «الله أکبر، الله أکبر، لا إله إلا اللّه والله أکبر، الله أکبر و للّه الحمد، الله أکبر علی ما هدانا، والحمدللّه علی ما أولانا، الله أکبر علی ما رزقنا من بهیمة الأنعام».
این اذکار را حاضران در منا بعد از 15 نماز قرائت می کنند که از نماز ظهر روز عید آغاز شده، با نماز صبح روز سیزدهم پایان می پذیرد؛ اما کسانی که در منا نیستند آنها را بعد از 10 نماز قرائت می کنند که اولین آن، نماز ظهر روز عید است؛ اما فقهای اهل سنت در مورد این نمازها آرای متفاوتی بیان داشته اند؛ از جمله: از نماز صبح روز عرفه تا نماز عصر آخرین روز از ایام تشریق یا تا نماز عصر روز عید، از نماز ظهر روز عید تا نماز عصر روز دوم از ایام تشریق یا تا نماز صبح آخرین روز از ایام تشریق و از نماز مغرب روز عید تا نماز صبح آخرین روز از ایام تشریق.
[ویکی حج] ایام تشریق: روزهای یازدهم تا سیزدهم ذی حجه، که دارای آداب و اعمالی خاص در مناسک حج می باشد. ایام تشریق از دو کلمه ایام به معنای روزها و تشریق به معنای زیبا ساختن و نورانی کردن صورت، گرفته شده است و در اصطلاح فقهی به روزهای یازدهم تا سیزدهم ذی حجه گفته می شود. هر یک از روزهای تشریق نام های ویژه ای دارد؛ مانند یوم النحر، یوم الاضحی، یوم القرّ، یوم الرؤوس، یوم النفر الاوّل، یوم النفر الثانی، یوم الصَدَر، یوم التحصیب و یوم الحَصْبه؛ شب سیزدهم نیز لیلة التحصیب، لیلة الحصبه، لیلة الحصیب خوانده شده است. اشاره قرآن کریم به ایام تشریق در بیان مناسک حج، نشان از جایگاه مهم ایام تشریق در مناسک حج دارد. شماری از احادیث هم به جایگاه مهم ایام تشریق اشاره کرده اند. در قرآن و روایات و منابع فقهی، اعمالی را برای ایام تشریق بیان کرده اند که برخی از آنها منهی هستند و برخی دیگر واجب یا مستحب هستند که عبارتند از: ذکر خداوند، تکبیر گفتن در پی نمازهای واجب، رمی جمرات، قربانی کردن، انجام دادن حلق یا تقصیر، بیتوته در منا، اقامت در منا، انجام دادن اعمال مکه، استحباب اقامه نمازها در مسجد خیف، حرمت روزه در ایام تشریق، ممنوعیت عمره مفرده در برخی مذاهب، استحباب خطبه خواندن امام برای مردم، تخییر میان کوچ کردن در روز دوم یا سوم از منا و استراحت در منطقه تحصیب که تفصیل همه این اعمال بیان خواهد شد.
کلمه «ایام» جمع «یوم» به معنای روز و واژه «تشریق» از ریشه «شرق» و به معنای زیبا ساختن و نورانی کردن صورت، رو به سوی مشرق نمودن و خشک کردن گوشت در آفتاب است. «ایام تشریق» در اصطلاح مشهور فقهی به روزهای یازدهم تا سیزدهم ذی حجه گفته می شود. برخی مقصود از آن را روزهای دهم تا سیزدهم ذی حجه دانسته اند. به شب های یازدهم تا سیزدهم ذی حجه نیز «لیالی تشریق» گفته می شود. در وجه تسمیه آن گفته اند که اعراب در این روزها گوشت های قربانی را در آفتاب خشک می کردند یا آن که حاجیان در پی طلوع خورشید، قربانی ها را ذبح یا نحر می نمودند و یا نماز عید را در زمان طلوع خورشید اقامه می کردند. اصمعی مقصود از تشریق را نماز عید دانسته است. برخی گفته اند این واژه برگرفته از سخن عرب جاهلی در این ایام است که می گفتند: «اَشْرِقْ ثَبیر کیما نغیر: ای کوه ثبیر! زیر نور آفتاب درآی تا کوچ یا قربانی کنیم.»
در قرآن کریم، از ذکر خداوند در «ایام معدودات» یاد شده است: {وَاذْکُرُوا اللهَ فِی اَیَّامٍ مَعْدُودَاتٍ} (بقره/2، 203) بر پایه احادیث و آرای بسیاری از مفسران مقصود از آن، ایام تشریق است. ادامه آیه که به موضوع کوچ از منا در روزهای دوازدهم و سیزدهم پرداخته، تاییدگر همین نظر است: فَمَنْ تَعَجَّلَ فی یَوْمَیْنِ فَلا اِثْمَ عَلَیْهِ وَ مَنْ تَاَخَّرَ فَلا اِثْمَ عَلَیْهِ وجه این نام گذاری را آن دانسته اند که شمار این روزها سه روز است که اندک و شمردنی به شمار می رود. همچنین بر پایه برخی روایات و پاره ای تفاسیر مقصود از «ایام معلومات» (روزهای معلوم) در آیه 28 سوره حج نیز ایام تشریق است: وَ یَذْکُرُوا اسْمَ اللهِ فی اَیَّامٍ مَعْلُوماتٍ در برخی متون دینی و فقهی، تعابیری دیگر نیز آمده که با ایام تشریق انطباق کامل یا ناقص دارد؛ مانند «ایام منا»، «ایام نحر» برای روز عید قربان و دو یا سه روز در پی آن و «ایام رَمْی جِمار» برای روز عید قربان و سه روز پس از آن.
[ویکی فقه] ایام تشریق (قرآن). مقصود از ایام تشریق، روزهای یازدهم، دوازدهم و سیزدهم ذیحجه است.
طبق روایتی از امام صادق علیه السّلام مقصود از «ایام معدودات» و «ایام معلومات» در سوره بقره همین ایام است. در روایتی از امام صادق علیه السّلام در تفسیر «واذکروا الله فی ایام معدودات» آمده است. «معلومات» و «معدودات» یک چیز است که همان ایام تشریق باشد. ایام معدودات همان ایام تشریق یعنی یازدهم و دوازدهم و سیزدهم ذی الحجه است دلیل بر اینکه مراد ایام بعد از دهه ذی الحجه است این است که حکم یاد آوری خدا در ایام معدودات را بعد از فراغ از بیان اعمال حج ذکر فرمود، و دلیل بر اینکه مراد سه روز بعد از دهه ذی الحجه است، این است که دنبالش می فرماید: «فمن تعجل فی یومین...» ، چون تعجیل در دو روز وقتی فرض دارد که ایام سه روز باشد، یک روز روز کوچ باشد، و در دو روز هم عجله کند، این می شود سه روز، و اتفاقا در روایات هم ایام معدودات به همین سه روز که گفتیم تفسیر شده است.
تعیین ایامی برای یاد خدا
آیه ۲۰۳ سوره بقره در حقیقت، آخرین آیه ای است که در اینجا درباره مراسم حج، سخن می گوید و سنت های جاهلی را در رابطه با تفاخرهای موهوم نسبت به نیاکان و گذشتگان در هم می شکند، و به آنها توصیه می کند که (بعد از مراسم عید) به یاد خدا باشند می فرماید: خدا را در روزهای معینی یاد کنید (و اذکروا الله فی ایام معدودات). با توجه به اینکه این دستور، به قرینه آیات سابق مربوط به پایان مراسم حج است ناظر به روزهای یازده و دوازده و سیزده ماه خواهد بود که در لسان روایات به عنوان ایام تشریق نامیده شده، چنانکه از نامش پیداست ایامی است روشنی بخش که روح و جسم انسان را در پرتو این مراسم، نورانی می کند.
احکام ایام تشریق
۱. گفتن تکبیر در ایام تشریق در منا از آداب نمازهای واجب است:«و اذکروا الله فـی ایام معدودت....» «و خدا را در روزهایی معین یاد کنید....» در روایتی از امام صادق علیه السّلام «اذکرواالله» به تکبیرات ویژه در ایام وقوف در منا تفسیر شده است که عبارت است از: الله اکبر، الله اکبر، لاالـه الاالله و الله اکبر، الله اکبر و لله الحمد، الله اکبر علی ما هدانا، و الحمد لله علی ما اولانا، و الله اکبر علی ما رزقنا من بهیمة الانعام.۲. توقف حج گزار در ایام تشریق در منا جهت انجام مناسک حجواجب است:«واذکروا الله فی ایام معدودت فمن تعجل فی یومین فلا اثم علیه ومن تاخر فلا اثم علیه لمن اتقی....» «و خدا را در روزهایی معین یاد کنید پس هر کس شتاب کند (و اعمال را) در دو روز (انجام دهد) گناهی بر او نیست و هر که تاخیر کند (و اعمال را در سه روز انجام دهد) گناهی بر او نیست (این اختیار) برای کسی است که (از محرمات) پرهیز کرده باشد....» با توجه به سیاق آیات قبل ـ که بیانگر مناسک حج است و اتفاق نظر مفسران و فقیهان ـ ماندن حج گزار در ایام تشریق در منا برای انجام دادن اعمال آن، واجب است. چنان که از تخییر آیه شریفه در کوچ کردن از منا بین دو روز و سه روز می توان اصل توقف در منا را استفاده کرد.۳. جواز کوچ کردن از منا در روز دوم از ایام تشریق:«واذکروا الله فی ایام معدودت فمن تعجل فی یومین فلا اثم علیه ومن تاخر فلا اثم علیه لمن اتقی...» «و خدا را در روزهایی معین یاد کنید پس هر کس شتاب کند (و اعمال را) در دو روز (انجام دهد) گناهی بر او نیست و هر که تاخیر کند (و اعمال را در سه روز انجام دهد) گناهی بر او نیست (این اختیار) برای کسی است که (از محرمات) پرهیز کرده باشد....»
فوت حج گزار در ایام تشریق
...
[ویکی اهل البیت] ایّام تشریق. این صفحه مدخلی از فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام است
ایّام تشریق (ایّام منی؛ ایّام معدودات):روزهای یازده، دوازده و سیزدهم ذی الحجه.
وجه نامیدن روزهای یاد شده به ایام تشریق، یا بدین علت است که گوشت های قربانی در این ایام، تکه تکه شده، در آفتاب خشک می شدند و یا بدین جهت که تا خورشید برنیاید، قربانی انجام نمی گیرد.
منشأ تعبیر به ایام تشریق در فقه، ورود آن در سنت است. قرآن از این روزها به «ایّام معدودات» یاد کرده است. از این موضوع در باب حج سخن رفته و احکامی بر آن مترتب گشته است.
روزه گرفتن در ایام تشریق برای کسی که در منی است، حرام می باشد لیکن در این که این حکم مخصوص کسی است که در حال انجام مناسک حج است و یا همه حاضران در منی را در برمی گیرد، اختلاف است.
بیتوته در منی در ایّام تشریق - علاوه بر مقدار زمان لازم برای رمی جمرات (رجوع شود به: رمی جمره) برای حاجی مستحب است و نیز مستحب است کسی که حج از او فوت شده است، تا پایان ایّام تشریق در منی بماند.
جملاتی از کاربرد کلمه ایام تشریق
زمان رمی بنابر مشهور از طلوع آفتاب تا غروب است، مگر برای معذوران از رمی در روز، مانند بیمار، پیر و چوپان که مجازند شب رمی کنند؛ چنانکه زنان در خصوص رمی روز عید می‌توانند شب رمی کنند؛ خواه از رمی در روز معذور باشند یا نباشند؛ امّا در رمی ایام تشریق در صورتی مجازند شب رمی کنند که از رمی در روز معذور باشند.
ایام تشریق، نام سه روزی است که بعد از عید قربان قرار دارد. به عبارت دیگر به روزهای یازدهم، دوازدهم و سیزدهم ماه ذی‌الحجه، ایام تشریق می‌گویند.