مصراعی

دعای نادعلی صغیر به صورت یک شعر چهار مصراعی و موزون است.

در شعر سنتیِ فارسی کمتر اتفاق می‌افتد که شاعری تغییری در وزن یک قطعه شعر بدهد. اما در شعر عربی، شاعر می‌تواند مصراعی را در وزن سالم و مصراع دیگر را در شکل مُزاحَفِ آن بیاورد و مصراع‌های نامساوی بسازد.

رباعی شامل دو بیت (چهار مصراع) است. رعایت قافیه در مصراع‌های نخست، دوم و چهارم الزامی و در مصراع سوم اختیاری است. شاعران ادوار اولیه، به گفتن رباعیات چهار قافیه‌ای گرایش داشتند، اما به تدریج و از اوایل سدۀ ششم هجری، شکل سه مصراعی قافیه در رباعی رایج شد.

سه‌خشتی گونه‌ای از ترانه (اشعار)های مردمان کرمانج است که بیشتر در قالب سه مصراع هشت هجایی سروده می‌شود. «سه خشتی» در زبان کرمانجی به معنی مصراع است و سه‌خشتی یعنی سه مصراعی و اطلاق آن بر ترانه‌ها و اشعاری است که از سه مصراع هم‌وزن و هم‌قافیه تشکیل شده‌است. این نوع شعر معمولاً از سه پاره با هشت هجا و گاه اندکی بیشتر تا ده هجا تشکیل می‌شود که هجای چهارم آن با وقفه‌ای مشخص همراه است و به زبان محلی سروده و خوانده می‌شود.

آرین‌پور احتمال می‌دهد که دهخدا این شعر را تحت تأثیر شعر «وقتا که گلوب بهار یکسر» از محمود اکرم بیگ رجایی‌زاده، شاعر جریان‌ساز ترک، سروده باشد. این شعر دارای چهار بندِ نُه‌مصراعی است که در مصراعِ نهمِ هر بند، مصراعی کم‌وبیش مشابه «یاد ایت بنی بر دقیقه یاد ایت» به معنی «مرا به یاد آر، یک دقیقه مرا به یاد آر» تکرار می‌شود. رعدی آذرخشی مخالفتی با نظر آرین‌پور ندارد، اما این شعر را از حیث «علو و ظرافت اندیشه»، «بار عاطفی» و «قدرت تخیل» برتر از شعر رجایی‌زاده می‌داند.

سینهٔ ریش است قانون، بانگ نی معنی است بکر شیشه مصراعی است موزون، جام می معنی است بکر

کتاب «گلگشت در شعر و اندیشه حافظ» مجموعه‌ای از چند مقالهٔ ریاحی دربارهٔ شعر حافظ است که می‌توان یکی از مهمترین آن‌ها را مقالهٔ «این رباعی‌ها از حافظ نیست»، دانست و مقالهٔ بسیار جذابی نیز دربارهٔ مصراع «دو یار زیرک و از باده کهن دو منی» دارد. ریاحی در این کتاب به بسیاری از مشکلات ریز لغوی اشعار حافظ پرداخته و توضیحاتی که دربارهٔ اشعار حافظ داده با اتکا و استناد به نمونه‌های دقیقی از متون معاصر حافظ، پیش از حافظ و برخی متون جنبی مانند مفتاح‌المعاملات و جهان‌نامه است. مقالهٔ «باد جوی مولیان» یکی دیگر از مقالات جذاب این مجموعه است و در آن با استفاده از تضمین حافظ از مصراعی از رودکی، توضیح داده‌شده‌است که چرا ضبط «باد جوی مولیان» بر ضبط مشهور «بوی جوی مولیان» ارجحیت دارد.

متن اشعار در بندهای چهار مصراعی است و این شعر شامل فصولی است که «اندام» نامیده شده‌است.