معنی کلمه کتاب العین در دانشنامه اسلامی
خلیل کتابش را با حرف عین آغاز کرده و به همزه ختم کرده است. به همین دلیل و بر مبنای یک سنت قدیمی عربی که بعضی کتب لغت را با نام اولین حرف آن نام گذاری می کردند، این کتاب «العین» نامیده شد. آیا کتاب العین نوشته خلیل است؟یکی از شبهات مورد بحث در مورد کتاب «العین» انتساب آن به خلیل می باشد، شبهات مطرح شده در این زمینه از استحکام چندانی برخوردار نیست و اهل فن، خلیل را مدون این اثر گران بها می دانند.
اقوال در مورد العین
به طور کلی در مورد «العین» سه قول وجود دارد: ۱. کل کتاب «العین» اثر خلیل است.۲. کل کتاب «العین» اثر دیگری است.۳. خلیل آن را شروع و تبویب کرده و دیگری آن را کامل کرد.در مورد اقوال فوق باید گفت: قول دوم استحکام چندانی ندارد و تنها یک ادعای صرف است. ازهری صاحب معجم تهذیب اللغه در مقدمه خود بر کتاب در بیانی خاص بر این باور است که اساسا کتاب «العین» مربوط به لیث بن مظفر است. قائلین به این قول اساسا بر مدعای خود دلیل قانع کننده ای ندارند و مهم ترین دلیل آنها وجود اشتباهات فراوانی است که در «العین» مشاهده می شود.آن چه محل نزاع قرار گرفته، اقوال قائلین قول اول و سوم است.
← کلام قائلین قول سوم
کتاب که در ۸ جلد منتشر شده است که جلد اول را با یک مقدمه و متن کتاب به پایان می رساند.کتاب با واژه نامه ای که مدخلهای آن به ترتیب مخارج حروف مرتب شده و از حرف حلقی عین آغاز شده خلیل برای نخستین بار حروف الفبای عربی را در بیت زیر گرد آورد: صف خلق خود کمثل شمس اذ بزغت یحظی الضجیع بها بخلاء معطار.وی، دلیل عدم شروع با همزه را بی ثبات بودن همزه و قابل تبدیل بودنش می داند و همزه را در خیلی موارد که در ابتدای کلمات آمده، زاده یا مبدله می داند؛ دیگر حروف عله را هم بدین خاطر در آخر قرار داده است.ترتیب العین این گونه است:(ع، ح، ه، خ، غ، ق، ک، ج، ش، ض، ص، س، ز، ط، د، ت، ظ، ذ، ث، ر، ل، ن، ف، ب، م، و، ا، ی، ء)بعضی اعتقاد دارند این نوع ترتیب به هندی برمی گردد؛ زیرا آنان نیز لغات سانسکریت را از حروف حلق شروع نموده به حروفی پایان می دهند که با لب تلفظ می شود.وی، لغات عرب را به حلقیه، لهویان، شجریه، اشلیه، نطعیه، لثویه، زلفیه، شفویه و هوائیه، تقسیم و بیست و نه حرف لغت عرب را در این نه قالب ریخت و کتاب العین را تالیف نمود.
← ویژگی چینش کتاب
...