هراکلیتوس
معنی کلمه هراکلیتوس در فرهنگ فارسی
معنی کلمه هراکلیتوس در دانشنامه آزاد فارسی
هِراکْلیتوس
فیلسوف یونانی. اهل شهر اِفِسوس در آسیای صغیر بود. هراکلیتوس یکی از پرجاذبه ترین و معماوارترین فیلسوفان یونانی پیش از سقراط است و زندگی و آثارش در هاله ای از ابهام و افسانه قرار دارد. کتابی که به او نسبت می دهند، گرچه مورد بحث و نقل بوده، احتمالاً در همان دورۀ باستان گم شده است. حدود ۱۰۰ گفتار قصار از او در منابع مختلف باقی مانده که فشردگی و پیچیدگی آن ها، فهم و تعبیرشان را دشوار می کند. ایدۀ هدایت کنندۀ فلسفه اش، لوگوس، به معنای اصل یا قانون حاکم بر همه چیز بود. سخن لوگوس شنیده می شد. لوگوس وحدت دهندۀ اضداد بود و به گونه ای با عنصر آتش که برترین عنصر از عناصر چهارگانه بود نسبتی داشت. آتش از طریق رقیق شدن یا متراکم شدن، هستی های جهان محسوس را خلق می کند. هراکلیتوس مفهوم شدن را به مفهوم بودن افزود و صیرورت یا «شدن» را واقعیت بنیادی همۀ پدیده های هستی دانست. گفتۀ مشهورش، «در یک رودخانه نمی توان دوبار گام نهاد»، گویای علاقۀ توأمان او به معیارهای وحدت و تضاد است، زیرا جنگ اضداد مبارزه ای بی لگام نیست بلکه لوگوس اندازه های آن را تعیین می کند و به آن وحدت می بخشد. جهان را بی آغاز و بی پایان می دانست و نخستین یونانی بود که نظریه ای دربارۀ نفس تدوین کرد. بر نقش خلاق روح و ضرورت خودکاوی تأکید داشت. تقدم لوگوس و تعارض میان جهان متغیر و ناپایدار نمودها و نظمی که در پس آن ها حاکم است بر اندیشه های افلاطون و رواقیان تأثیری ژرف نهاد.
معنی کلمه هراکلیتوس در دانشنامه اسلامی
وی از اهالی شهر افسوس، در ساحل غربی آسیای صغیر، بود. ظاهراً در خانواده ای سلطنتی به دنیا آمده بود، اما حق موروثی پادشاهی را به برادرش واگذار نمود. دیوگنس از رابطۀ هراکلیتوس با داریوش و حتی از مکاتبه ای میان آن ها سخن گفته است که در آن داریوش، هراکلیتوس را به کاخ خود می خواند تا هراکلیتوس وی را با فرهنگ یونانی آشنا سازد و دشواریهای کتابش را نیز بر وی فروگشاید؛ اما هراکلیتوس، برای اجتناب از فزون خواهی و شکوه فراوان، این خواست را اجابت نمی کند. به نظر می رسد این داستان و دیگر داستانهایی که دربارۀ گوشه گیری و مردم گریزی وی نقل کرده اند، تا حدودی ساختگی است و بیش تر ریشه در سخنان تحقیرآمیز او دربارۀ عقاید و تلقیهای مرسوم آدمیان و حتی برخی شاعران و فیلسوفان سابق داشته است. از کتابی که نویسندگان قدیم به وی نسبت داده اند، بیش از صد پارۀ منثور، با زبانی سرشار از تعابیر و صنایع شاعرانه و گاه حتی متناقض نما، باقی مانده است. از مجموع این پاره ها و به رغم ابهام بسیاری از آنها – که سبب شد در دنیای قدیم، او را هراکلیتوس «تاریک» و «مبهم» لقب دهند – می توان اندیشه های فلسفی هراکلیتوس را بیش از هر فیلسوف ایونیایی دیگری تبیین نمود.
دیدگاه های هراکلیتوس
به عقیدۀ هراکلیتوس، لوگوس، ذات واقعیت یا اصل جهانی حاکم بر آن یا حتی عقل است و دانایی عبارت است از گوش دادن به آن. آموزۀ «همه چیز یکی است» از آرای برجستۀ هراکلیتوس است. هراکلیتوس از یگانگی یاد شده به یگانگی اضداد، هماهنگی زاییدۀ کشاکش و جنگ میان اضداد که در گسترۀ جهان در جریان است، تعبیر کرده است. او این جریان شوندی پیوسته را به رودخانه ای تشبیه کرده است که هرگز نمی توان دوبار در آن پای نهاد. از زمان قدیم مفسران یونانی، از جمله افلاطون و ارسطو ، هراکلیتوس را به ویژه با همین رأی مشهور، که همه چیز در جریان یا گذر است، می شناختند. به نظر ارسطو، هراکلیتوس – چونان سایر فیلسوفان طبیعت باور پیش از او که در پی اصل و مبدأ همۀ موجودات می گشتند – آتش را اصل نخستین همۀ اشیا می دانسته است، چنان که برخی دیگر اشاره کردهاند. وی آتش را در وهلۀ نخست بهترین نمونۀ محسوس دگرگونی پیوستۀ اشیای جهان تلقی می کرد. برخی تعابیر هراکلیتوس که در آن ها آتش نخستین مایۀ امور و دگرگونیهای آن سبب تشکیل دیگر عناصر معرفی شده است ما را به تفسیر ارسطویی نزدیک تر می سازد. ارسطو نیز، به ویژه در دو اثر طبیعیات و مابعدالطبیعه، به سه اندیشۀ هراکلیتوس اشاره کرده است: در حرکت بودن همه چیز، مبدأ و منتها بودن آتش به عنوان اصل نخستین اشیا، و وحدت و یگانگی اضداد.تأکید هراکلیتوس بر آتش و نیز شباهت برخی دیگر از آرای وی به آرای زردشت و مغان ایران، در کنار داستانهایی که دربارۀ رابطۀ وی با ایرانیان وجود دارد، سبب شده است تا از همان روزگار کهن، در میان پیش سقراطیان به طور خاص، از نسبت اندیشه های وی با اندیشه های ایرانیان باستان پرسیده شود. به عقیدۀ کلمنت اسکندرانی در قرن دوم میلادی هراکلیتوس اندیشه های خود را از «فلسفۀ بربرها» گرفت که با نظر به نزدیکی اِفِسوس به امپراتوری ایران می بایست منظور او از بربرها همان ایرانیان باشد. در دوران جدید پرسش از خاستگاه ایرانی اندیشه های هراکلیتوس را فیلسوف و محقق برجستۀ آلمانی، فردریش شلایرماخر، مطرح ساخت و بعد اسلاف او، همچون اگوست گلادیش، آن را دنبال کردند. اما به نظر می رسد به رغم همۀ تحقیقاتی که از آن زمان تاکنون انجام گرفته و اظهاراتی که بیان شده، این مسئله به دلیل نبودن مدارک قطعی، همچنان بر حدس و گمان مبتنی است.
هراکلیتوس در متون اسلامی قدیم
در متون اسلامی قدیم هراکلیتوس با نا مهایی چون ارقلیطس، ایراقلیطس یا ایرقلیطس، یراقلیطوس ، هیراقلیطس یا هرقلیطس و ارقطس، ابروقلیطس، ابرفلیطس یا ابرقلیطوس و اقراطولس یاد شده است. آشنایی مسلمانان با هراکلیتوس، بیش از همه، به اشارات فلوطرخوس (پلوتارک) و ارسطو در آثارشان بازمی گردد.از زندگی هراکلیتوس و داستانهای گوناگونی که دربارۀ او روایت شده است و می توانست نظر عقاید نگاری ـ اندرزنامه های اسلامی را به خود جلب کند، هیچ یک در منابع اسلامی بازتاب نیافته است. هراکلیتوس الظلمی را – که به لقب تاریک وی اشاره دارد – در ضمن حکمایی نام برده است که در عهد زینون می زیستند.
دیدگاه های هراکلیتوس در متون اسلامی قدیم
...
جملاتی از کاربرد کلمه هراکلیتوس
مکتب اتم‌گرایی یا ذره‌گرایی یکی از مکاتب فلسفی پیشاسقراطی بود که با ناکام دانستن موضع چندگانه‌گرایان در حلّ اختلافات متافیزیک هراکلیتوس و پارمنیدس؛ درصدد ارائهٔ راه‌حلی جدید با طرح مفهوم اتم برآمد.
او ضد برهانی بر ایدهٔ هراکلیتوس که می‌گفت همه چیز در جریان است مطرح کرد و گفت شما نمی‌توانید از نیستی ای سخن بگویید که هست، و بنابر این نیستی هرگز نمی‌توانسته وجود داشته باشد.