پشتکوه

معنی کلمه پشتکوه در لغت نامه دهخدا

پشتکوه. [ پ ُ ت ِ ] ( اِخ ) نام سلسله جبالی در مغرب ایران. از دره دیاله تا آب دیز ( آب ِ دز ) کوههای این ناحیه به دو قسمت جداگانه تقسیم میشود: اولی را پیشکوه و دومی را پشتکوه می نامند و این دو قسمت بواسطه درّه رود سیمرّه ( گاماساب و کرخه ) از یکدیگر جدا میشود. ( جغرافیای ایران تألیف کیهان ص 48 ). از ذهاب به بعد بطرف جنوب یک سلسله کوه موازی بطور منظم وجود دارد برآمدگی این چین خوردگی بیشتر بطرف جنوب غربی ولی در ذهاب و اطراف آن از شمال غربی بجنوب شرقی ممتد میباشد و پشتکوه ازلرستان بواسطه درّه عمیقی مجزا میگردد... سلسله جبالی که در طرف راست سَیمرَه و دشت عراق وجود دارد به اسم پشتکوه معروف و رشته عمده آن کبیرکوه است که بسیار منظم و بعضی از قلل آن 2800 گز میرسد. مابین کبیرکوه و عراق چین های کوچکی هم یافت میشود که ارتفاعات آنها بتدریج کم شده بعضی از آنها را رسوبات دجله می پوشاند. از دامنه کبیرکوه رودخانه های کوچکی جریان دارد که هیچکدام به دجله نمیرسد و غالباً از چین های مذکور عبور کرده درّه ها و تنگه های عمیقی حفر مینماید، از همه مهمتر تنگه ویج داروَن و رودخانه آفتاب میباشد که سرچشمه آن در انجیرکوه و درّه ای در آن برای خود حفر کرده است ( انجیرکوه بعد از کبیرکوه مهمترین رشته جبال پشتکوه میباشد ). ( جغرافیای ایران تألیف کیهان ص 27 ). پشتکوه مانند پیشکوه امتدادش از شمال غربی محدود به کوههای کلهر و از شمال شرقی و مشرق وجنوب شرقی به رود سیمره و کرخه و از مغرب و جنوب غربی محدود به جلگه خوزستان است. مهم ترین رشته آن سوانکوه است که از شمال غربی متصل به مانُشت کوه و بنوکوه و جبال کلهر میشود، در جنوب سوانکوه ارتفاع چین خوردگیها کم گشته و مبدّل به ارتفاعات کوچکی در درّه سیمره میشود ولی در عوض در مجاورت آنها چین خوردگی مرتفعی موسوم به کبیرکوه پدید آمده که ارتفاعش از سایرکوهها بیشتر و طول آن قریب 160 کیلومتر است و بموازات آن رشته های دیگری به اسم انجیرکوه که از کلهر شروع شده و سرآب کوه یا سراوانکوه جای دارد، در حوالی سرحد رشته های انارک داغی و غیره واقع شده است که همه دریک امتداد نیست و مانند کبیرکوه و انجیرکوه ارتفاع بسیار ندارد و فقط از جلگه خوزستان که پست تر واقع شده کوههای مرتفعی بنظر می آید. ( جغرافیای طبیعی ایران تألیف کیهان صص 52-53 ). کوههای پشتکوه مانند قسمت پیشکوه از شمال غربی بجنوب و جنوب شرقی به سیمره و کرخه و از جنوب غربی و جنوب به عراق و از 31 درجه و 30تا 34 درجه عرض شمالی و 43 درجه و 30 تا 46 درجه و 15 طول شرقی واقع شده ، آب و هوای پشتکوه مانند پیشکوه ولی دارای تغییرات شدید برحسب ارتفاع است مثلا در دره های مرتفع همیشه دارای برف دائمی ولی ناحیه جنگلها که در گرمسیر واقع شده هیچوقت برف ندارد و آب و هوای مراتع دره سیمره معتدل تر از هوای تپه های غربی و در موقع گرما تنها ناحیه قابل سکنی اراضی واقع بین انجیرکوه و کبیرکوه و قسمتهای دیگر که تقریباً بی آب است بواسطه خشکی بدون حاصل میباشد، هوای قسمتهای مرتفع در موقع شب بقدری سرد است که میزان الحراره در شبهای تابستان چند درجه زیر صفر میرود ولی به فاصله قلیلی میتوان نقاطی یافت که آب و هوای آنها بکلی گرم باشد، بارانهای بهاری پشتکوه بسیار شدید و برف بسیاردارد و به محض بارندگی جویبارها تبدیل به رودهای بزرگی شده مقداری درختهای عظیم را کنده به جلگه می آورد، بارانهای تابستانی نیز چندان کم نیست و اثر رطوبت در دامنه های تپه ها بواسطه نباتات مختلف اقلا تا پانزده روز باقی مانده و مانند داخله ایران زود خشک نمیشود، با این وضعیات واضح است که رطوبت زیاد و گرمای کافی و زمین حاصلخیز نباتات بسیاری بعمل آورده و زمین پوشیده از جنگلهای انبوه میشود، در دره های 500 تا 1500 گزی جنگلها بسیار انبوه و دارای درختهای مختلف از قبیل بلوط و اقاقیا و انار و انجیر و موی جنگلی است و گردو و افرا قسمت مهم درختها را تشکیل میدهد در نقاط مرتفعتر درختها کوتاه تر و گلهای رنگارنگ و مراتع و علفها با آنها مخلوط میشود، پائین تر از 500 متر درختان خرما و مرکبات و انار به مقدار کثیر روئیده ومراتع وسیع زمستانی تمام سطح جلگه را می پوشاند و ازاواسط زمستان علفها سبز شده و گله ها بتدریج در آنهامیچرند، در موقع گرما که گوسفند به ییلاق میرود علفها زرد و خشک شده و چنانکه اشاره شد آنها را آتش میزنند و زمین بکلی سیاه میشود، هوای این نقاط بطوری که تصور میشود در فصل تابستان صاف نیست زیرا که دود علفها و گرد و خاک آنرا تیره میکند و صاف ترین مواقع هواپس از بارندگی میباشد، در این کوهها و جلگه ها حیوانات وحشی و سبع و شکار فراوان یافت میشود. سکنه پشتکوه مخلوطی از طوایف لرفیلی و کردلکی هستند که باهم بکلی مخلوط میباشند ولی در شمال اکثریت با کردها و درجنوب با لرهاست ، طوائف مهم پشتکوه عبارتند از ملکشاهی ، یوسفوند، در دامنه جنوب ، گراوند، در انجیرکوه کردهای دیناروند و غیاث وند، در کوههای مشرف بخوزستان... آثار خرابه های متعدد در قسمت غربی پشتکوه و همچنین اسبابها و آلات سنگ چخماق که آثار انسان اولیه است بسیار دیده میشود، خرابه های دوره ساسانی نیز بسیار میباشد، در نزدیکی شیروان در دو هزارگزی خرابه های شهر هارداپانو از زمان ساسانیان باقی مانده و آجرهای زیاد دارد و قسمتی از آنهابا سنگهای تراشیده و گچ ساخته شده و اغلب بناهای آنها هنوز باقی و کوچه ها منظم و خانه ها بحالت اصلی برجاست ، بیشتر خانه ها دارای طبقه فوقانی و تحتانی و علت عمده اهمیت این نقاط مجاورت با طیسفون پایتخت ساسانیان و اشکانیان بوده ، بین کرمانشاه و پشتکوه دو جاده موجود است یکی از ایوان ده میگذرد و به آفتاب ختم میشود و دیگری از شیروان و ایوان و گردنه ملاقوام بارتفاع 2280 گز میگذرد و دنباله کبیرکوه را گرفته تاپل تنگ امتداد می یابد جاده دیگری از سرپل شروع شده و از کلهر گذشته به پشتکوه میرسد. از شرحی که راجع به... پشتکوه داده شد معلوم میشود این ناحیه برای زراعت و آبادی استعداد کافی دارد زیرا دارای آب فراوان و اراضی بکر و جنگلهای وسیع و هواهای مختلفه گرمسیری و سردسیری است و بنابراین موجبات عمران آن کاملا موجود است... ( جغرافیای سیاسی ایران تألیف کیهان صص 464-465 ). یونانیان کوههای پشتکوه و پیشکوه را زاگرس می نامیدند و ظاهراً اسم فارسی آنها پاطاق است زیرا کوه های مزبور تمام بشکل طاق است. ( جغرافیای طبیعی ایران تألیف کیهان ص 3 و 48 ). ناحیت پشتکوه در عهد قدیم جزء مملکت عیلام بود. ( ایران باستان ج 1 ص 130 ). کوره ماسبذان که در کتب قرون ابتدائی هجری مذکور است همان است که امروز پشتکوه گویند. ( رجوع به حواشی تاریخ سیستان ص 150 و 234 و حواشی مجمل التواریخ والقصص ص 394 شود ). اطراف خرم آباد و اراضی پشتکوه را در عصر مغول لر کوچک میخوانده اند. ( تاریخ مفصل ایران ج 1 از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری ص 442 ) :

معنی کلمه پشتکوه در فرهنگ فارسی

بلوکی است در گلپایگان دارای ده قریه و تقریبا ۹۲۸ خانوار و در حدود ۴۶۴٠ تن جمعیت دارد.
دو فرسخ و نیم جنوب باشت است

معنی کلمه پشتکوه در دانشنامه عمومی

پشتکوه (استان ایلام). پشتکوه یا همان لرستان پشتکوه منطقه ای قدیمی تاریخی در غرب ایران است که امروزه تقریباً با استان ایلام مطابقت دارد. ساکنان این سرزمین ها شامل مردم لر، بوده اند. دانشنامه ایرانیکا برخی ایلات ساکن پشتکوه را نیز عرب معرفی کرده است. در اسناد قدیمی این منطقه پشتکوه نامیده شده است.
از آغاز پادشاهی شاهان صفوی، منطقه لُر کوچک به لرستان فِیلی معروف شد و لرستان فیلی در زمان سلطنت آقامحمدخان قاجار ( ۱۲۱۰–۱۲۱۱ق/۱۷۹۶–۱۷۹۷م ) به دو منطقه پیشکوه و پشتکوه تقسیم گردید.
هنری راولینسون که در ۱۸۳۶ از پشتکوه دیدن کرده، اغلب ایلات پشتکوه را «علی اللهی» معرفی می کند که به پیروان دین یارسان گفته می شود.
منطقه پشتکوه، در قسمت غربی سرزمین لرستان قدیم است که رشته کوه کبیرکوه آن را از لرستان پیشکوه جدا می سازد و قرار گرفتن آن در پشتِ ( مغرب ) این کوه، وجه تسمیه نام آن است. در منابع قرن سیزدهم از این منطقه نام برده شده است. این منطقه از شمال غرب به سرزمین کلهرها، از شمال شرق و جنوب شرق به رودخانه سمیره و کرخه، و از جنوب و جنوب غرب به جلگه بین النهرین محدود است. جغرافیای لرستان از جنوب کرمانشاهان شروع و به خوزستان ختم می شده است. کبیرکوه به عنوان حد فاصل بین لرستان پیشکوه و لرستان پشتکوه به شمار می رفت. پشتکوه بیش تر از پیشکوه شناخته شده است، زیرا در سده ۱۳ ه‍. ق/۱۹م، فرمانروایانی بر این ناحیه حکومت کرده اند که توانسته بودند نظم را در این سرزمین برقرار سازند. منطقه پشتکوه به سبب مرز مشترک با عراق، همواره از اهمیت بیشتری از منطقه پیشکوه برخوردار بوده است. ولایت تاریخی ماسبدان از ولایت های پهله باستان، بخش عمده ای از منطقه پشتکوه را در بر می گرفته است. منطقه پشتکوه به دو صفحه: صفحه کرد و صفحه مهکی تقسیم می شد.
ساکنان پشتکوه را لرها تشکیل می دهند. لرهای پشتکوه بیشتر در مناطق جنوبی پشتکوه ساکن هستند و در زمان والیان پشتکوه، بخش زیادی از عمله والی را تشکیل می دادند. برخی از طوایف لر مانند کایدخورده و شوهان از قدیم در پشتکوه ساکن بوده اند، البته برخی این دو را برادر دانسته و اصالتا از طوایف چهارلنگ بختیاری دانسته اند. بعضی از طوایف لر مانند رشنو و حیدری، در اوایل دوره قاجار به همراه حسن خان والی از پیشکوه به پشتکوه مهاجرت کردند. بخشی از ایل لرتبار دیناروند نیز در اوایل دوره قاجار با رفتن والیان به پشتکوه از دشت کرگاه ( جنوب غربی شهر خرم آباد ) به پشتکوه مهاجرت کردند. استارک زیباترین ساکنان شهر بغداد را، لرهای پشتکوهی دانسته است و بنا به نوشته او، پشتکوهیان در نمایشی که هرسال یک بار در بغداد برپا می کنند، طرز زندگی و نیز منطقه خویش را به تماشاچیان نشان می دهند و ترانه هایی با صدای بلند می خوانند که مانند آواهای نواحی کوهستانی آلپ است. همه صحنه های این نمایش را می توان در خود سرزمین پشتکوه به چشم دید. از نوشته های برخی از گردشگران که به پشتکوه رفته اند، چنین برمی آید که لرهای این سرزمین چهره و اندامی زیبا داشته، و مردمانی دلیر بوده اند. دانشنامه ایرانیکا از فیلی ها به عنوان گروهی از مردم لر در نزدیکی خرم آباد یاد کرده است اما در عین حال در مورد فیلی های پشتکوه گفته است که اطلاعات کمی وجود دارد.
پشتکوه (بندرعباس). پَشتَکوه، روستایی در دهستان جلابی بخش تخت شهرستان بندرعباس در استان هرمزگان ایران است.
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵، جمعیت این روستا برابر با ۵۶۶ نفر ( ۱۶۷ خانوار ) بوده است.

معنی کلمه پشتکوه در دانشنامه آزاد فارسی

پُشتکوه
منطقه ای کمابیش مطابق با استان ایلام کنونی، واقع در غرب رشته کوه های کبیرکوه. این منطقه از غرب با عراق هم مرز است و از شرق، از طریق کبیرکوه، از منطقۀ پیشکوه جدا می شود. سکنۀ بومی نواحی شمالی پُشتکوه را طوایف کرد و نواحیِ جنوبی آن را طوایف لر تشکیل می دهند.

معنی کلمه پشتکوه در دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] پُشْتْکوه، منطقه ای تاریخی در باختر ایران که تقریباً با استان ایلام مطابقت دارد.
از آغاز پادشاهی شاهان صفوی، منطقه لُر کوچک به لرستان فِیلی معروف شد و لرستان فیلی در زمان سلطنت آقامحمدخان قاجار (۱۲۱۰-۱۲۱۱ق/۱۷۹۶-۱۷۹۷م) به دو منطقه پشتکوه و پیشکوه تقسیم گردید. کبیرکوه (کوه کَوَر، کَبَر) از کوه های بلند و مهم کوهستان زاگرس و مرز میان دو منطقه است. برخی از جغرافی نویسان، رودبزرگ سیمره را نیز مرز میان پشتکوه و پیشکوه دانسته اند.
← علت نام گذاری
پشتکوه را شامل رشته های کوهستانی و جلگه هایی در میان کوه ها دانسته اند که به صورت نفوذناپذیری از کرانه راست رود کرخه تا مرز امتداد دارد. کوه های این منطقه از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده اند. کبیرکوه عظیم ترین و منظم ترین کوهستان ناحیه است که به طول ۱۶۰کم مانند دیواره ای پشتکوه را از داخل ایران جدا می کند و گردنه های کوچکی آن را به پیشکوه پیوند می دهد.
← آب و هوا
با نشانی هایی که برخی از مورخان از زیستگاه قوم کاسی (کاشو یا کاشی) در غرب ایران و در دامنه های کوهستان زاگرس به دست داده اند، دانسته می شود که سرزمین لرها، از جمله منطقه پشتکوه، در نیمه نخست هزاره ۲ق م، زیستگاه این قوم باستانی بوده است و آن ها از همین جا به جلگه بین النهرین سرازیر شده، بر امپراتوری بابل دست یافتند و توانستند نزدیک ۶ قرن بر آن فرمان رانند. پشتکوه منطبق با ناحیه تاریخی «ماسَبَدان» (ماسپتان، ماه سُبُدان، ماسَبَذان) است. استرابن از این منطقه با نام «مساباتیس» نام برده، و افزوده است که به ماد (مدیا) تعلق دارد، و برخی نیز آن را از سرزمین های ایلام دانسته اند. او جای مساباتیس را در جنوب ماد، در کوه های زاگرس ذکر کرده است.
← دوره پارتی متقدم
...

جملاتی از کاربرد کلمه پشتکوه

دهستان پشتکوه یکی از دهستان‌های بخش شهمیرزاد در استان سمنان ایران است.

در استان لرستان طایفۀ بازگیر در محدودۀ بالاگریوه زندگی می‌کنند. بنابر برخی از روایت‌های محلی، خاستگاه بازگیرها مناطق غربی ایران، خصوصاً استان‌های ایلام، کردستان و کرمانشاه بوده‌است. برخی معتقدند که نیای ۳۰۰ ساله بازگیرها شخصی به نام خان‌احمد از لرهای ساکن در پشتکوه ایلام بوده که از منطقۀ سرآب بازان به همراه فرزندان، اقوام و خویشاوندان خود به دلیل اختلافاتی که با والی پشتکوه داشته‌اند به لرستان و کرمانشاه مهاجرت کرده‌اند.

بعد از امیر ملکشاه و حاج رستم بیگ چمشگزگ چند نسل که آخرین آنان امیر عالیجاه شه میر (شیه میر) از امرای دوره صفویه بود ریاست ایل ملکشاهی را بر عهده داشت. رؤسای ایل ملکشاهی چمزی چمشگزک ملکشاهی را بنا به گفته بدلیسی میر می‌خواندند که امارت و حکومت را به ارث می‌بردند که شه میر جد بزرگ طوایف گرزدین وند آخرین امیر بزرگ این خاندان به‌شمار می‌رفت که بر قلمرو وسیعی از کردستان، درسیم کردستان ترکیه و منطقه پشتکوه استان ایلام کنونی حکومت می‌نمودند و وجود قلعه کماخ در دیاربکر ترکیه و قلعه جوق در شهرستان ملکشاهی در استان ایلام مؤید این موضوع است.

در بعضی مناطق ایران که در نسل‌های پیش، زرتشتی بوده و اکنون مسلمان شده‌اند، این مراسم هرساله پنج روز مانده به ماه اسفند، برگزار می‌شود. از این مناطق می‌توان به منطقه پشتکوه استان یزد اشاره کرد که این مراسم به‌ویژه در روستای پندر به‌صورت با شکوهی برگزار می‌شود.

در طی جنگ جهانی دوم و پس از جنگ جهانی دوم و به سال ۱۳۲۰ هجری شمسی، عالیجاه توشمال حاج فرامرز اسدی ریاست ایل ملکشاهی با حکمی از سوی سرهنگ مکری فرماندار نظامی غرب کشور و با تأیید محمدرضا شاه پهلوی به سمت حاکم استان ایلام پشتکوه منصوب شد. در این زمان استان ایلام پشتکوه از امن‌ترین مناطق ایران به حساب می‌آمد و حاج فرامرز اسدی در کل استان ایلام پشتکوه حکمیت داشتند.

جدخاندان قاضی‌زاده‌های خرم‌آباد شخصی هست به اسم میرزا هاشم، هنگامی که شاهوردی‌خان(آخرین اتابک لر کوچک) به دست شاه‌عباس صفوی کشته شد(۱۰۰۶ ه،ق) و به خاطر هرج و مرج، به خرم‌آباد مهاجرت می‌کند، نژاد او از دیناروندهای سیمره که در پشتکوه زندگی می‌کردند می‌باشد.

منطقۀ زیست این ایل در فصل سردسیر در دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز از لواسانات، دماوند، سد لار و فیروزکوه تا شهمیرزاد، چاشم و پشتکوه در شمال مهدی‌شهر (سنگسر سابق) و در فصل گرمسیر به طرف شرق تا روستاها و نقاط علف خیز در دهستان‌های طرود، بیارجمند، خارطوران شاهرود و درونه کاشمر در حاشیۀ شمال دشت کویر مرکزی است. عشایر این ایل محصولات لبنی و گوشتی و صنایع دستی منحصر بفردی را تولید می‌کنند.

این طایفه احتمالأ از ایل سوره میری و از قدیمی‌ترین طوایف پشتکوه بوده‌اند. کدخدای این طایفه منصوربگ بوده‌است.

این طایفه مهاجرند و در زمان حسینقلی خان ابوقداره والی پشتکوه برای گرفتن کبک زنده از لرستان به پشتکوه آورده و در میان ایل ملکشاهی سکونت نموده‌اند.

دو ایل پشتکوه و پیشکوه سال هاست با هم اختلاف دارند و سرانجام پس از مذاکراتی قرار می‌شود که با ازدواج «احمد» پسر اسدخان از ایل پیشکوه و «گوهر» دختر بهادرخان از قبیله «پشتکوه» برای همیشه این اختلافات از بین برداشته شود…