وقایع اتفاقیه
معنی کلمه وقایع اتفاقیه در دانشنامه اسلامی
نخستین شمارۀ این نشریه – که بالای سرلوحه اش «یا اسدالله الغالب» نوشته شده است – با عنوان روزنامچه اخبار دارالخلافه طهران، جمعه ۵ ربیع الثانی ۱۲۶۷ در تهران ، با قطع ۳۵×۲۲، در هشت صفحه چاپ سنگی شد از شمارۀ ۲ تا ۴۷۰ این نشریه را روزنامه وقایع اتفاقیه نامیدند. شمارۀ ۴۷۱، روزنامۀ وقایع نام داشت و از شمارۀ ۴۷۲ به روزنامه دولت علیّۀ ایران تغییر نام و محتوا داد. کلمۀ روزنامه جزئی از نام روزنامۀ وقایع اتفاقیه است. نام وقایع– که مراد از آن اخبار بوده است وآن را ترجمۀ نیوز انگلیسی یا نوول فرانسه دانسته اند– از نام تقویم وقایع یا وقایع مصریه قاهره اقتباس شده است و صفت اتفاقیه را بدان افزوده اند روزنامۀ وقایع اتفاقیه در ۴۱ شمارۀ نخست تا پنجشنبه ۱۹ محرّم ۱۲۶۸، در عهد صدارت میرزاتقی خان امیرکبیر منتشر شد و از آن شماره تا شمارۀ ۳۹۶ (پنجشنبه ۲۳ محرّم ۱۲۷۵) در دورۀ صدارت میرزاآقاخان نوری انتشار یافت. گردانندگان اصلی این نشریه، میرزاجبار ناظم المهام خویی (تذکره چی خویی)، ادوارد برجیس (بورجس)، عبدالله نامی خلجستانی و علی نائینی (صفاءالسلطنه) بودند.
انگیزه نشر
انگیزۀ انتشار نشریه را در شمارۀ نخست، «تربیت اهل ایران و استحضار و آگاهی آن ها از امورات داخله و وقایع خارجه» ذکر کرده اند. روزنامۀ وقایع اتفاقیه تا شمارۀ ۱۶ (جمعه ۲۱ رجب ۱۲۶۷)، تاریخ روز جمعه را دارد و از شمارۀ ۱۷ (پنج شنبه ۲۷ رجب ۱۲۶۷)، تاریخ پنج شنبه را. ترتیب نشر آن درنه سال نخست، هفتگی و از سال دهم نامنظم بوده است. شکل نشریه در سه سال نخست، از شمارۀ ۱ تا ۳۱۸، دوستونی بوده و پس از آن سطح چاپی تک ستونی سراسری شده است. از میانۀ سال هشتم تفاوتها یی در نوع خط و صفحه آرایی نشریه به وجود آمده است. مثلاً در شمارۀ ۳۹۴ (پنجشنبه ۹ محرّم ۱۲۷۵) مطالبی در خارج از ستون و چهارچوب معمول و در حاشیه نوشته اند و در شمارۀ ۳۹۵ (پنجشنبه ۱۶ محرّم ۱۲۷۵) مطالب، دوستونی یا سه ستونی آمده است.
فصلهای نشریه
در آغاز، مطالب نشریه ذیل چهار سرفصل می آمده است: «اخبار خود دارالخلافه»، «سایر بلاد ممالک محروسه» یا «اخبار ولایات»، «اخبار دول خارجه»، و «احوالات متفرقه». بعدها، به مناسبت سفرهای ناصرالدین شاه، سرفصل «اردوی همایون» به آن افزوده شد. «امورات قشونی، «قیمت اجناس تجارت دارالخلافه و سایر امورات داد و ستد تجارتی» دیگر سرفصلهایی هستند که بیشترین مطالب را در بردارند. اوقات شرعی وضع آب و هوا و شعر از دیگر مطالب نشریه است. به طور کلی، گزیده ای از رخدادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هنری جهان وشهرهای ایران، به ویژه تهران، در نشریه درج شده است که در این میان بازتاب اخبار حوادث جایگاه ویژه ای دارد. اخبار «دارالخلافۀ طهران» و چند شهر بزرگ ایران بیشترین سطح چاپی را در بردارد و اخبار کشورهای جهان، کمتر است در دورۀ نشریه بندرت مقالۀ سیاسی و ادبی و تاریخی دیده می شود .
منابع اخبار خارجی
...
[ویکی فقه] وقایع اتفاقیه (کتاب). وقایع اتفاقیه (مجموعه گزارش های خفیه نویسان انگلیس در ولایات جنوبی ایران از ۱۲۹۱ تا ۱۳۲۲)، به کوشش سعیدی سیرجانی می باشد.
این کتاب، در باره اوضاع ایران در سال های ۱۲۹۱ تا ۱۳۲۲ گزارش هایی را در بر دارد که آنها را فردی ایرانی و تابع انگلستان به انگیزه نگاهبانی از منافع دولت متبوع خود سامان داده است. دولت انگلیس وی را بر «وکالت خانه» خود در شیراز گمارد و او از دید قانونی و اخلاقی موظف بود که منافع آن را پاس بدارد و گزارش هایی را از اوضاع اقلیم فارس (ولایت های جنوبی ایران) گرد آورد و به کمک ماموران و «خفیه نویسان» خود هر هفته یا هر ماه یک بار آنها را به سفارت انگلستان بفرستد تا وزارت خارجه این کشور بر پایه گزارش های وی، اوضاع ایران (دروازه هند) را بپاید و مامورانش را در این باره آموزش دهد و امپراطوری استعماری کشورش را پاسداری کند، اما به هر روی او به پیشرفت و دگرگونی اوضاع ایران نیز دل بسته بود.حکومت انگلیس بر پایه همین گزارش ها و آگاهی به نفرت ملت ایران از حکومت قاجار، در جنبش آنان برای برپایی عدالت خان ه، پشتیبانیشان می کرد و درهای سفارت خانه اش را به روی آنان می گشود تا با برافتادن آن حکومت رو به زوال و پیوستن به محرومانی که به زودی به قدرت می رسیدند، بر سفره آنان بنشیند و هم چنان محترم بماند. نام و نشان نویسنده این گزارش ها، دانسته نیست.
ساختار کتاب
هر یک از گزارش های پیش گفته، با عنوان عام «وقایع اتفاقیه»، زیر عنوان خردتری به نام هر یک از ماه های آن سال ها گنجانده شده و نویسنده آنها را با توجه به زندگی مردم کوچه و بازار و رویدادهای گوناگون میان صنف های مردم و شایعه ها و کنشها و واکنشهای رعیت و حاکمان در برابر یک دیگر سامان داده است.
گزارش محتوا
اسناد گرد آمده در این کتاب، گزارش هایی از «غره ماه محرم سنه ۱۲۹۱» تا «سی ام ذیقعده ۱۳۲۱» در بر دارند. هر گزارشی در باره دوره زمانی معینی مانند «از دهم جمادی الثانیه تا ۲۹ جمادی الثانیه ۱۲۹۲» است. این گزارش ها بر پایه هر یک از ماه های این سال ها از یک دیگر جدا شده و موضوع های پراکنده و گسترده ای را در بر گرفته اند که بدین شرح گزارش می شوند:
← درباره حکومت و مامورانش
...
جملاتی از کاربرد کلمه وقایع اتفاقیه
بعد از دایر شدن چاپخانه سربی در تبریز، اولین روزنامه شهرستان‌های ایران به نام «روزنامه ملتی» نیز در تبریز منتشر شد که خبری از آن در شماره‌های سال ۱۲۷۵ هجری قمری وقایع اتفاقیه دیده میشود.
اولین شماره روزنامه وقایع اتفاقیه در سال سوم سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار در ۱۸ بهمن ۱۲۲۹ خورشیدی (برابر با ۷ فوریه ۱۸۵۱ میلادی) و به کوشش امیرکبیر منتشر شد. به دستور امیرکبیر اشتراک این روزنامه برای هر یک از افرادی که از دستگاه دولتی بیش از ۲۰۰ تومان حقوق می‌گرفتند اجباری بود. در این روزنامه، اخبار داخلی شامل خبرهای مربوط به دربار، عزل و نصب‌ها، اعطای مقام‌ها، نشان‌ها و امتیازات چاپ می‌شد. در برخی شماره‌ها نیز اخبار رویدادهای شهرهای ایران به چاپ می‌رسید. در بخش اخبار خارجی، اخبار مربوط به کشورهای اروپایی به چاپ می‌رسید. همچنین این روزنامه دارای صفحه حوادث نیز بود.
پس از حضور همهٔ آقایان در مجلس، صحبت از سفر مکه و وقایع اتفاقیه که در این سفر رخ داده‌است، به میان می‌آید. از جمله از این ماجرا که دزدان به قافلهٔ حضرات زده و آنان را لخت کرده و پیاده در بیابان‌ها، رها می‌کنند. آقایان مدتی حیران و سرگردان می‌مانند تا اینکه بعد، حکومت از این امر مطلع شده و برای هریک خری حاضر می‌کنند تا بر آن سوار شده و به راه خود ادامه دهند.
داستان از مرگ محمدشاه و آمدن ناصرالدین شاه به تهران و تاجگذاری وی آغاز میشود و تمامی دوران صدرات امیرکبیر و توطئه‌های دشمنانش را در بر می‌گیرد. امیر کبیر در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار، اصلاحات کشور را اندکی پس از رسیدن به صدارت آغاز می‌کند. به دستور او مدرسه دارالفنون برای آموزش علوم و فنون جدید در تهران تأسیس میشود و روزنامه وقایع اتفاقیه را راه‌اندازی می‌کند. تصمیمات و قوانین وضع شده جدید به مذاق درباریان خوش نمی‌آید و امیرکبیر با توطئه اطرافیان شاه از مقام خود برکنار و به کاشان تبعید میشود و…
میرزا محمدتقی‌خان فراهانی (۱۹ دی ۱۱۸۵ – ۲۰ دی ۱۲۳۰) ملقب به امیرکبیر، نخستین صدراعظم ناصرالدین‌شاه از ۲۸ مهر ۱۲۲۷ تا ۲۲ آبان ۱۲۳۰، مؤسس دارالفنون و ناشر روزنامه وقایع اتفاقیه بود.
نشریه هفتگی وقایع اتفاقیه (که خود امیر کبیر تأسیس کرده بود) پنجشنبه بیست و سه ربیع‌الاول، (پنج روز پس از قتل امیرکبیر) نوشت: «جلیل‌خان یوزباشی که شب یکشنبه نوزدهم این ماه از فین وارد دارالخلافه شده مذکور داشت که میرزا تقی خان احوال خوشی ندارد و صورت و پاهایش تا زانو ورم کرده است». دو شماره (چهارده روز) بعد در خبری کوچک در صفحه نخست روزنامه نوشته شد: «میرزا تقی خان که سابقاً امیرنظام و شخص اول این دولت بود شب شنبه هجدهم ماه ربیع‌الاول در کاشان وفات یافت.»
از مطالب فوق استنباط چنین میشود که لوح‌های تحت عنوان اپونیم زمانی تهیه می‌شده که آشوریان پیروز میدان بودند و در مواقعی‌که آشوریان دچار هزیمت می‌گشتند گزارشی از وقایع اتفاقیه سال جاری در جدول اسامی مردان سال مذکور نمی‌افتاد.