والایی

گویی آموخت عقل والایی از تو آیین ملک‌پالایی

نام ایزدگشنسپ اولین بار در حین پادشاهی خسرو اول (انوشیروان)، به عنوان یکی از بلندپایه‌ترین اشخاص و قدرت‌مندترین اشراف که هم وزیر و هم پیشکار خسرو بوده، ذکر شده‌است. او برادری به نام فریبرز داشت که او هم مناصب والایی داشت. پروکوپیوس آنها را به این صورت توصیف می‌کند: «هر دوی آنها مهم‌ترین مناصب را دارند … و هر دو پست‌ترین ایرانیان به حساب آورده می‌شوند که به خاطر زیرکی و روش‌های خبیثانه شهرت دارند». حتی اینطور گفته شده‌است که خسرو از ایزدگشنسب به همراه دو تن از بزرگان بانفوذ دیگر به نام‌های سیما برزین و بهرام ماه آذر خواسته تا جانشین او شوند.

بحر همت‌ها، فرا گیرند دریایی ازو کوه رفعت‌ها، همه یابند والایی ازو

در نزد شیعیان دوازده‌امامی، فاطمه شخصیتی آسمانی دارد، هرچند اولین گزارش‌ها و حدیث‌های منتسب به وی درمقایسه با دیگر سیزده معصوم شیعه بسیار محدودتر است. فاطمه به‌دلیل همسربودن با علی، نزد شیعیان جایگاه والایی دارد و به‌همین‌سبب بسیاری از روایات، زندگی وی را باشکوه نشان می‌دهند.

در گور بدن، چند کنی خاک نشینی؟ از خویش برآ، همّت والایی اگر هست

همسرش ایدون، سخنان را بر روی زبانش کنده‌کاری کرده بود که شاید روزی بیشتر از یک استاد واژگان بشود. او اشعار را با الهام گرفتن از انسان‌ها به وسیلهٔ اجازه دادن برای نوشیدن شهد شعر می‌نواخت. به افتخار پادشاه مرده با خوردن جام براگی سوگند یاد کرد. قبل از اینکه پادشاه بر تاج و تخت بنشیند، او از آن جام نوشید. او از معدود ایزدانی است که گفته شده توسط هر فردی در تمام طبقات جهان مورد احترام بود. به جای اینکه یک جنگجو باشد، دربارهٔ صلح و سیاست سخنرانی می‌نمود. او سخنوری فوق‌العاده، دارای صدایی زیبا، استعداد والایی در موسیقی و اجرایی که می‌توانست هر مخاطبان را جذب به خود کند داشت.

اول سخن حرمت و دیباچه تحریم مجموعه والایی و مقصوره تعظیم

در این دوره پزشکان جایگاه والایی در جامعه داشتند.

اودوکسوس کتاب‌هایی به نام آینه و نمودها در نجوم و ستاره‌شناسی پرداخته بود ولی شهرت و والایی مقام علمی او به سبب مطالعات و بررسی‌های او در زمینهٔ ریاضیات و هیأت است. فرضیهٔ او دربارهٔ دایره‌های هم مرکز که مطابق این فرضیه بر آن بود که حرکت خورشید و ماه و ستارگان را از راه هندسه توضیح دهد، اهمّیّت فراوان دارد. شهرت او در هندسه به سبب ابداع اصل کلی تناسب است که در مورد حجم‌های پیمودنی و حجم‌های ناپیمودنی اشتمال دارد. از تألیفات دیگر او جغرافیا و رسالهٔ دوران هشت سال نام دارد.

چنان‌که خسرو سیارگان ز خیل نجوم ز خسروان جهان تو بجاه والایی

سوی علم و هنر بشتاب و کن شُکر که در این دورهٔ والایی ای زن