سپهدار

در ژوئیه ۱۹۰۹ پس از تعطیلی مجلس در دوره محمدعلی‌شاه و به‌توپ بستن مجلس، مجاهدان مشروطه‌خواه گیلانی و بختیاری به سوی پایتخت روان شدند و با فتح تهران به همراه عشایر بختیاری، نظام مشروطه را باز در ایران مستقر کردند و سپهدار اعظم تنکابنی، فرمانده مشروطه‌خواهان گیلانی نیز صدراعظم ایران شد.

عمارت باغ سپهدار اکنون به صورت موزه کشاورزی مورد استفاده قرار گرفته می‌شود. برای فضاسازی و تجهیز این موزه که از مصوبات سفر سوم هیئت دولت به قزوین است، با مشارکت اداره کل میراث فرهنگی و سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین، هفت میلیارد ریال اعتبار هزینه شده‌است. در موزه کشاورزی قزوین ابزار و ادوات قدیمی کشاورزی از جمله سم پاشی، گاوآهن، خرمن کوب، ترازو، حوزهای سنگی جهت آبش خور چهار پایان در باغستان‌های سنتی، انواع داس، اره، ظروف مسی، کوزه‌های سفالی، قفل و شیرآلات و سنگ‌های آسیاب در فضای تاریخی و زیبا در معرض دید عموم قرار گرفته‌است.

تا بدان دوست رسم بگذرم از هر چه جز اوست بزنم بر سپه آنگه به سپهدار رسم

بدان ای سپهدار لشکر شکن همی نامه آمد ز خاور به من

بگفت این و فرمود کارید اسب سپهدار را همچون آذر گشست

دموکرات‌ها که کار را به مراد خود دیدند، دسته دسته روانهٔ قم شدند، کوچندگان جمعیت طرف توجهی بودند. اما تغییر پایتخت عملی نشد، وزیران مختار روسیه و انگلیس شاه را مطمئن کردند که قصد تجاوز به پایتخت را ندارند. جمعی از رجال از قبیل عبدالمجید میرزا عین‌الدوله، عبدالحسین میرزا فرمانفرما و نجفقلی صمصام‌السلطنه و سپهدار تنکابنی نیز برای انصراف شاه کوشیدند ولی کوچندگان از قم به اصفهان و سپس اراک و بالاخره به کرمانشاه رفتند و عاقبت در آن جا قوای گارد ملی ترتیب دادند و دولت موقتی مهاجرین به ریاست رضاقلی نظام‌السلطنهٔ مافی تشکیل گردید. سید محمد طباطبایی هم با دو فرزندش جزو همان کوچندگان بود. پس از سقوط بغداد اعضای دولت موقتی مهاجرین و طباطبایی و جمع بسیاری از ایرانیان به استانبول رفتند.

برآراست بزمی سپهدار هند سپاهی ز قنوج و کشمیر وسند

سید اشرف کرگانرودی از رهبران مشروطه و مجاهدین گیلانی بود که در فتح تهران شرکت داشت و از سوی دولت مشروطه به رهبری سپهدار اعظم ملقب به شجاع دیوان گردید.

چنان شد که بر ما کند آفرین سپهدار سالار ترکان چین

شهنشاه ایران و توران منم سپهدار و پشت دلیران منم

(از ایدر به ایوان بنده خرام) به جان سپهدار فرخنده سام

سردار اسعد بختیاری هم با مجاهدان بختیاری به طرف تهران حرکت کرد. سپهدار اعظم و سردار اسعد در شب ۲۴ جمادی الثانی ۱۳۲۷ قمری به تهران وارد شدند و اکثر شهر را به تصرف درآوردند. در روز جمعه ۲۷ جمادی الثانی، محمدعلی شاه چون نتوانست در مقابل آزادیخواهان مقاومت نماید، با جمعی از طرفداران خود به سفارت روس پناهنده شد و از آنجا به روسیه فرار کرد[].

بزد دست برداشت خودش ز سر سپهدار چون کرد بر وی نظر

سردار اسعد نیز در راه خود از اصفهان به تهران، به‌همراه ۷۰۰ سوار بختیاری، به‌منظور مواجه نشدن با قشون دولتی، نرسیده به قم، مسیر خود را عوض کرد و از راه نیزار، قم را دور زده و در منطقه بادامک، به قوای یپرم خان ارمنی و سپهدار تنکابنی رسیدند.

وی از بیم بر سر گرفته سپر که آمد سپهدار چون شیر نر

خسروا شاها جهاندارا سپهدار تو هست بوستان دولت و ملک تو را همچون شجر

عمارت باغ سپهدار قزوین، منسوب به محمدولی خان تنکابنی ملقب به سپهدار اعظم، شخصیت معروف دوره قاجاریه می‌باشد. این بنا ملهم از عمارت کلاه فرنگی (کاخ چهلستون) و مهمانخانه بزرگ قزوین بنا شده‌است. الگو برداری از دو بنای شاهانه و مجلل دوره‌های صفوی و قاجاریه نمایانگر طبع قدرت طلب سپهدار می‌باشد که برای نمایش اقتدار و جایگاه خود در قزوین ساخته شده‌است. تاریخ احداث آن را می‌توان به سال‌های ۱۳۲۳ تا ۱۳۲۷ هجری قمری نسبت داد.