معنی کلمه سرنوشت انسان در دانشنامه اسلامی
پس از ظهور اسلام در همان قرن اوّل هجری، در میان متکلمین اسلامی و حکماء بحث و گفت وگو در این مسئله رواج داشته است که از آن زمان تا به حال، عقاید و آراء متفاوت و متضادی در این زمینه ارائه شده است، که این خود سبب صف بندی ها و کشمکش ها و پیدایش فرقه های مختلف در جهان اسلام گردید تا آنجا که برخی از منتقدین اسلام بزرگ ترین علّت انحطاط مسلمین را اعتقاد به قضاء و قدر و مسئله سرنوشت قبلی دانسته اند.آرای همین مسئله موجب پیدایش دو طرز تفکر و رواج آن در نیمه دوم قرن اول شد:یک گروه قائل به اختیار و آزادی انسان شدند و به مفوّضه معروف گردیدند.در برابر این گروه، جمعی دیگر از متکلمین (اشاعره و اهل حدیث) معتقد به جبر شدند و اختیار و آزادی در اعمال و تعیین سرنوشت را از انسان سلب کردند.البته نظر حکماء اسلامی و علمای امامیه در این باب که دیدگاه حق و صحیح و کاملی است و برگرفته از منابع دینی و معارف اهل بیت ـ (علیهم السّلام) ـ است، عبارت است از «امر بین الامرین» یعنی نه جبر به تنهایی و نه اختیار به تنهایی بلکه هر دوی این ها و هر کدام به جهت خاص خودش و به معنای خودش یعنی این که انسان در حدی مجبور و در حدی مختار است.به این معنا که انسان، فاعل بالاستقلال نیست بلکه قدرت و حیات از طرف خداوند افاضه شده است، به نحوی که اگر این فیض الهی از انسان در یک لحظه قطع شود، حیات و قدرت انسان از بین می رود، امّا انسان، بالتبع فاعل مختار است.
شبهه جبر
برای این که بحث بهتر تبیین و تحلیل شود خوب است که ما با دو واژه قضاء و قدر آشنایی اجمالی پیدا کنیم، تا معنای صحیح قضاء و قدر را از معنای عامیانه آن تشخیص بدهیم.
← معنای عوامانه قضاء و قدر
و ده ها آیاتی دیگر که از آن ها فهمیده می شود که همه چیز مشمول تقدیر الهی است لکن تقدیر الهی تنها شامل امور غیر اختیاری و اشیاء خارجی نمی شود بلکه شامل افعال اختیاری انسان هم می شود برای روشن تر شدن بحث دانستن این مطالب ضروری است که: تقدیر دو معنا می تواند داشته باشد:۱.ایجاد اندازه و چیزی را به اندازه ایجاد کردن، یا اندازه برای چیزی قرار دادن؛ ۲.سنجش اندازه این دو معنا متناسب با دو نوع تقدیر است: ۱.تقدیر علمی؛ ۲.تقدیر عینی.
← تقدیر علمی
...