سازمان برنامه و بودجه
معنی کلمه سازمان برنامه و بودجه در دانشنامه اسلامی
کاربرد لفظ برنامه و بودجه در متون اقتصادی کشور، بعد از نهضت مشروطیت در ایران معمول شده است. پیشتر نیز، گونه ای برنامه ریزی مالی برای درآمدها و هزینه ها تحت عناوین «دستورالعمل» و «کتابچه دخل وخرج» معمول بوده است.
برنامه بودجه در دوران مشروطه
نخستین دوره قانون گذاری مشروطه، پس از بررسی مشکلات بسیار مالی کشور، زمینه های تهیه و تنظیم نظام مالیه جدیدی را فراهم آورد، و در دومین دوره قانون گذاری مجلس ایران و در ۱۲۸۹ ش، اولین قانون محاسبات عمومی کشور، که در آن به اصول تهیه و تصویب و اجرای بودجه دولت پرداخته شده بود، از تصویب گذشت و در همان سال اولین بودجه کشور نیز تنظیم شد. علی رغم تلاش های صنیع الدوله، با قتل وی، کار تهیه و تنظیم و تصویب بودجه در کشور به حالت تعلیق درآمد و با هرج و مرج داخلی، تا سال ها بعد، امکان تصویب بودجه فراهم نگردید. با ورود میلسپو، متخصص آمریکایی در علوم سیاسی، به ایران، پایان جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ـ ۱۹۱۸) و شروع کار چهارمین دوره قانون گذاری در ایران، تا ۱۳۲۰ ش، همه ساله بودجه دولت ایران تهیه و در مجلس تصویب می شد، ولی از ۱۳۲۲ ش با حضور متفقین در ایران، مجدداً تهیه و تصویب بودجه کشور تا ۱۳۳۴ ش، به مدت دوازده سال، به تعویق اقتاد. با پایان یافتنِ جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹ـ ۱۹۴۵) که به اشغال ایران و شرایط نامساعد اقتصادی انجامیده بود، موضوع برنامه ریزی منظم اقتصاد ایران ـ که در سال های دهه ۱۳۱۰ ش نیز از آن سخن در میان بود ـ به صورت جدی مطرح شد. ازینرو، و به منظور تنظیم «برنامه عمران ملّی»، در ۱۳۲۵ ش هیئت پنجاه نفری برنامه تشکیل شد که بعداً به شورای عالی برنامه تغییر یافت. برنامه پیشنهادی این هیئت، پس از اصلاحات پیشنهادی بانک بین المللیِ ترمیم و توسعه وقت، و به منظور اختصاص وام ۲۵۰ میلیون دلاری برای اجرای آن، در ۱۳۲۸ ش با عنوان «برنامه اول عمرانی» ایران از تصویب مجلس گذشت در ۱۳۲۷ ش نیز سازمان برنامه ایران برای اجرای این برنامه تأسیس شد اما با تحولات ۱۳۲۹ ش بر اثر ملی شدن صنعت نفت، و قطع درآمدهای نفتی و کمک های بانک جهانی، پیگیری برنامه مزبور تا ۱۳۳۴ ش متوقف شد. همزمان با تصویب برنامه دوم عمرانی ایران در ۱۳۳۴ ش، برنامه هفت ساله دوم ایران با اولویت اتمام طرح های نیمه تمام برنامه اول در چهار عنوان (کشاورزی، ارتباطات و مخابرات، صنایع و معادن، خدمات و تسهیلات عمومی) به اجرا گذارده شد و کار تهیه و تنظیم و تصویب بودجه های متعارف گذشته نیز آغاز گردید.
اولین بودجه جامع کشور
در ۱۳۳۹ ش، اولین بودجه جامع کشور تهیه و به مجلس پیشنهاد شد و سپس وزارت داراییِ وقت تهیه «بودجه برنامه ای» را آغاز کرد. بدین ترتیب، سال های آغازین برنامه سوم عمرانی ایران که برای پنج سال تنظیم شده بود، شاهد یکی از مهمترین تحولات در ساختار اداری نظام مالی کشور بود. در ۱۳۴۳ ش، در سازمان برنامه و بودجه دفتر مرکزی بودجه تشکیل شد و وظیفه تهیه بودجه برنامه ای از وزارت دارایی به سازمان برنامه وقت منتقل و عملاً سازمان برنامه به سازمان برنامه و بودجه تبدیل شد.از آن تاریخ تا ۱۳۵۷ ش، سال پیروزی انقلاب اسلامی، سازمان برنامه وبودجه به صورت سازمانی وابسته به نخست وزیری، وبه سمت وزیر مشاوری، کار تهیه و تنظیم برنامه پنج ساله عمرانی چهارم و پنجم و سند نیمه تمام برنامه ششم را نیز دنبال کرد و در سال های پایانی برنامه پنجم کشور، نظام جامع برنامه ریزی، بودجه ریزی و طرح ریزی را به عنوان الگویی همه جانبه در کار برنامه ریزی و بودجه ریزی طراحی کرد و به اجرا نهاد.
برنامه و بودجه پس از انقلاب
...
جملاتی از کاربرد کلمه سازمان برنامه و بودجه
۳ سال ۱۳۶۳ سازمان برنامه و بودجه از وزارت مشاور به وزارت تبدیل شد.
از خدمات مهم او به عنوان یک رجل سیاسی می‌توان به تلاش‌های او در جهت ملی شدن شیلات ایران در دوران زمامداری دکتر مصدق و همچنین بنیان‌گذاری بانک صنعتی و معدنی ایران (که بعدها به سازمان برنامه و بودجه تبدیل گردید)، اشاره کرد.
وی پیش از انقلاب کارشناس سازمان برنامه و بودجه ایران بود. شیبانی پس از اتمام تحصیلاتش در رشته اقتصاد به ایران بازگشت و به استادی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران برگزیده شد و در کنار تدریس، مشاغل اجرایی مانند کارشناس ارشد سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، معاونت مرکز آمار ایران، معاونت اقتصادی، دبیرکل و در نهایت ریاست کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران را عهده‌دار گردید.
اولین تلاش‌ها برای ایجاد انجمن علوم سیاسی ایران با هدف بالا بردن سطح و گسترش دانش سیاسی و بهبود کیفیت آموزش سیاسی، در اواسط دهه ۱۳۵۰ انجام شد. پیگیری‌های هیئت مؤسس اگرچه در نهایت به ثبت انجمن در سال ۱۳۵۵ منجر شد و دفتر آن نیز در سازمان برنامه و بودجه تعیین گردید، اما انجمن علوم سیاسی تا دهه ۱۳۸۰ ه.ش هیچگونه فعالیتی نداشت و در فضای جریانات سیاسی حاکم بر ایران حذف گردید. در سال ۱۳۸۲ با ثبت انجمن در اداره کل ثبت شرکت‌های سازمان اسناد و املاک، انجمن علوم سیاسی ایران فعالیت خود را آغاز نمود.
از اقتصاددان نهادگراست که فعال سیاسی اصلاح طلب و عضو دفتر سیاسی جبهه مشارکت ایران اسلامی، معاون و قائم مقام سازمان برنامه و بودجه در کابینهٔ دوم میرحسین موسوی، رئیس سازمان تأمین اجتماعی بین سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۰، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در دولت خاتمی بین سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳ بود. وی استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی است. ستاری‌فر از طراحان تشکیل وزارتخانه رفاه و تأمین اجتماعی، از مؤسسان بنیاد باران و از اعضای شورای ملی صلح و همچنین از حامیان اقتصادی حسن روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۲ بوده است.
یکشنبه ۱ خرداد ۱۴۰۱، تعدادی از بازنشستگان و مستمری‌بگیران تأمین اجتماعی، در مقابل ساختمان سازمان برنامه و بودجه در تهران و همچنین در شهرهای کرج، اهواز، تبریز، کرمان، رشت، کرمانشاه و قزوین در مقابل اداره کل تأمین اجتماعی استان مربوط دست به تجمع اعتراضی زدند.
تجمع اعتراضی گسترده بازنشستگان برای سومین روز در برابر سازمان برنامه و بودجه در تهران، در فضای امنیتی و با حضور تعداد زیادی از ماموران حکومتی برپا شد. شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان ایران اعلام کرد که افزایش حقوق متناسب با نرخ تورم و درمان رایگان و هم‌سان‌سازی حقوق‌ها، اصلی‌ترین درخواست بازنشستگان معترض طی دو سال و نیم گذشته بوده است. همچنین این شورا تجمع و تحصن را حق خود دانسته و «خشونت و سرکوب معلمان بازنشسته» را محکوم نمود.