تمثیل

وه! چه نیکو گفت دانای حکیم از پی تمثیل قدوس و قدیم:

تمثیل: سالی مرزبان جندق برکدخدای دهی مهمان شد، خانه و خوان و نمک و نان بیچاره در چشم و کام دشوار پسندش خوار و خام افتاد، و دست سودن بدان خورش های درویشانه به کام اندرش زهر گوار آمد. ترش بازنشست، و تلخ گفتن در نهاد، و در بی مزگی شورها انگیخت و خشم آلود بر شکست و چکمه و اسب خواست، پیر روستا را پیداست با رنجش مرزبان روز چیست و روزگار کدام؟ بیت:

موارد دیگری که در بحث اعجاز بیانی ذکر می‌شود سبک قرآن است که گفته می‌شود با شعر و نثر تفاوت دارد، وزن و قافیه آن، و انواع صنایع ادبی مانند تشبیه، کنایه، تمثیل و غیره. قدیمی‌ترین رساله‌های موجود در زمینه اعجاز قرآن در مورد اعجاز ادبی قرآن است و شامل آثاری از خطابی بستی و الرمانی از قرن چهارم هجری و عبد القاهر جرجانی از قرن پنجم هجری است که مجموعه آثار آنها به ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن مشهور است. از نویسندگان معاصر در زمینه اعجاز عایشه عبدالرحمان است.

در بحر کبریای تو رفتن ز روی عقل تمثیل آب خضر و خیال سکندرست

تمثیل- ظلمت ضد نور است و ترکیب میان دو ضد محال و ظل که ضوء دوم است از این دو حقیقت حاصل می​شود: الم تر الی ربک کیف مدالظل.

شفیعی کدکنی، در کتاب «شاعر آیینه‌ها» این روش و رویکرد سعدی در شعر را بر گرفته از متنبی، شاعر و ادیب نامدار عرب قرن چهارم هجری قمری می‌داند. البته در این میان سنایی نسبت به دو ادیب دیگر کمتر با متنبی آشنایی داشته ولی به هرحال روند استفاده از تمثیل در ابیات و غزلیات خاستگاهی کهن‌تر در زبان و شعر عرب داشته‌است.

الهی‌نامه از سروده‌های عطار نیشابوری و از شاهکارهای ادب پارسی به‌شمار می‌رود که بر وزن مثنوی «خسرو و شیرین» نظامی گنجوی سروده شده‌است. عطار، در این اثر به بازگویی مقاصد اهل تصوف می‌پردازد و همچون صوفیان به جای برهان (استدلال منطقی)، از تمثیل بهره می‌گیرد.

و غرض ما آنست که بنماییم که زنده کردن خدای مر خلق را سپس از مرگ بدین رویت کز جهل بعلم آردشان. پس این مرد بدین سخن کاندرین بیتها گفتست، و تمثیل دانا بزنده و تشبیه جاهل بمرده کرده است نمودست مر متابعان سبیل خدای را تعالی که از متابعان اهل تایید و تاویلست.

گر نباشد آنکه فهمد بی سخن دست اندر دامن تمثیل زن

مصباح سخنان روح‌الله خمینی در زمان انتصاب مهندس بازرگان، استفاده از کلمه «منصوب می‌کنم» در تنفیذ احکام ریاست جمهوری بنی‌صدر، رجایی و خامنه‌ای و به ویژه فرمان تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام که در اختیارات رهبر در قانون اساسی پیش‌بینی نشده بود را شاهدی بر فراتر بودن ولی فقیه از قانون، و اعمال ولایت مطلقه فقیه می‌داند. او تشکیل مجمع تشخیص مصلحت را نشانه تمثیلی بودن اختیارات رهبر که در اصل ۱۱۰ بیان شده، می‌داند؛ یعنی در شرایط عادی ولی فقیه در همین چارچوب است اما در شرایط فوق‌العاده رهبر به اقتضای ولایت مطلقه الهی خود می‌تواند تصمیمات مقتضی را اتخاذ کند.

علاوه بر تبیین قوانین فیزیکی، متافیزیک نیز در این کتاب گنجانده شده‌است که مهمترین فصول آن به پرداختن در مفهوم فلسفه، درجات دانش و تمثیل درخت دانش می‌گذرد.

ز کوه انگشت او از روی تمثیل چو شهرستان لوط و پرّ جبریل

در همه شاخه‌های فراماسونری، سیستم سه درجه فراماسونری مشترک است که تمثیل آن بر ساختمان معبد سلیمان و داستان معمار اصلی هیرام ابیف متمرکز است. درجات بیشتر تمثیل‌های زیربنایی متفاوتی دارند که اغلب به انتقال داستان هیرام مرتبط است. شرکت در اینها اختیاری است و معمولاً مستلزم پیوستن به یک نهاد ماسونی جداگانه است. نوع و در دسترس بودن مدارج عالی نیز به صلاحیت ماسونی لژ کرافت بستگی دارد که اولین بار ماسون را فراماسون کرد.

بتمثیل ابن یمین نکته ئی کند عرضه بر شاه فرمانروا

ثعالبی در سال ۳۸۲ به بخارا، پایتخت سامانیان، سفر کرد و با ادیبان و دانشمندان آنجا، از جمله با بدیع‌الزمان همدانی (متوفی ۳۹۸)، آشنا شد. وی در یتیمة الدهر از او و هوش سرشارش سخن گفته‌است. ثعالبی سال بعد، با سقوط بخارا، به زادگاهش بازگشت. پس از بازگشت به نیشابور، مشهورترین کتاب خود، یتیمة الدهر فی محاسن اهل العصر، را تألیف کرد که سبب شهرت و راهیابی او به دربار امیران و سلاطین شد. سپس به گرگان، به دربار قابوس بن وشمگیر، رفت و به مناسبت اینکه وی گرگان را از آل بویه پس گرفته بود، ثعالبی او را مدح گفت و دو کتاب خود، المُبْهِج و التمثیل و المحاضرة، را به وی اهدا کرد.

پنج: تنظیم اساطیر به شکل شجره‌نامه از آغاز سده ششم ق. م و از آسیای کوچک آغاز شد و این کار توسط فرهیختگان اسکندریه رواج یافت. در این مسیر با فتح مصر به دست اسکندر مقدونی فاتحان در سرزمین بیگانه از خاستگاه‌های خود سخن می‌گویند و این کار با تقلید آثار تمثیلی اَپولونیوس رودیوس و کالیماخوس انجام می‌گیرد و این کاربرد تمثیلی اسطوره که با کار شاعران رومی و بعدها شاعران اروپائی عصر رنسانس پیوند می‌یابد موجب حفظ اساطیر یونان و روایت‌هایی است که ممکن بود فراموش شوند.

حوضی عجب ز سیم که بر دیده خیال تمثیل مثل آن نبود حد سیمیا

به حکایات وراست تمثیلات کرده توضیح معنی آیات