تناسخ

و قول ابوالحسن عامری(؟) اندر کتاب مقالات چنان است که مهتران ثنویان ایدون گویند که معنی برزخ از اول موجود است مردم را از آغاز کون او، ولکن هر کسی بمعنی دیگر گویند، و نزدیک ثنویان چنانست که ظلمت را دو قوت است، هردو نکوهیده: یکی شهوت و دیگری جهل و برزخ ظلمت است که روح اندرو بدین دو قوت نکوهیده نیاویزد که هر دو قوت دیوان است و دیوان آن کسانند که این دو قوت نگاه دارند، و هر نفسی که بدین دو قوت اندر مانده باشد اندر برزخ باشد همیشه، و هرگز روح او بعالم نورانی نرسد، و آن وقت که نور از ظلمت جدا شود و نور بر ظلمت قادر شود نفس این کسان اندر دائره ظلمت بماند جاودان و چنین گوید که نور را دو قوت است هر دو ستوده: یکی پارسایی و دیگر علم و این هر دو قوتهای پسندیده اند و نورانی اند و چنین گویند که هر روحی که پارسا شود و قوت شهوانی را بشکند آن وقت که نور کلی بر ظلمت قادر شود و او بدان عالم نورانی رسد و بدان عالم بماند جاودان با قدری تمام و نعمتی دائم و ما گوئیم که جمله سخنها اندر نفی برزخ و اثبات آن بر چهار قسمت است، قسمتهای عقلی که هیچ عاقل از عقلاء مذاهب مر آنرا باز نتوانند زدن: یکی قوت آنکسانست که برزخ هم محسوس گویند و هم موهوم، و محسوس شخصها را خواهند و موهوم مر آن نور را خواهند که زبر فلک الافلاک است خواجه شهید یاد کند و این نیز قول آن مردمانست کز عبدان که صاحب جزیره عراق بود حکایت کنند و دیگر قول آنکسانست که برزخ را نه محسوس گویند و نه موهوم، و آن فلاسفه و دهریان و طبایعیان و فلکیان اند و سدیگر قول آنکسان است که برزخ محسوس را گویند و موهوم نگویند و آن تناسخیان اند بمذهت افلاطون دعوی کنند، و آن نیز طریق بویعقوب سجزی است و چهارم قول آنکسانست که برزخ موهوم گویند و محسوس نگویند و بدان مران نور را خواهند که زبر فلکست بر طریق خواجه شهید و پسرش حسن مسعود و آن احمد صالح(؟) که پیش ازیشان بود پس ما سخنهای شریف را و سرهای عظیم را جمله یاد کردیم از بهر صلاح خداوندان عقل تا کسانی که راه نمی دانند راه برند و گمراهان مر بیچارگانرا از راه نبرند و سخن حق را از باطل بدانند و محققان راه از مبطلان جدا کنند، و شنودیم که یکی از ضعیفان جوینده یکی را از عالمان پرسید از حال و حقیقت برزخ، آن دانا از آن ضعیف هزار درم خواست بهای آن سخن، و این درم ازو بستد و تا این سخن مرورا بگفت، که «آن سخن کفر است» و هر کسی مرروایی کار خویش را بی فرمان سخن همی گویند و خویشتن را و خلق را بآتش همی برند، چنانک خدای تعالی همی گوید، قوله: «فاتبعوا امر فرعون و ما امر فرعون برشید یقدم قومه یوم القیامه فاوردهم النار و بئس الورود المورود و اتبعوا فی هذه لعنه و یوم القیمه بئس الرفد المرفود.» همی گوید: پس فرمان فرعون رفتند و فرمان فرعون نه راست بود فرعون پیش قوم خود میرود روز قیامت تا بیارد ایشان را بآتش و آن بد آوردن حالی است وز پس ایشان است اندرین جهان لعنت و بروز قیامت آن بد سود کردن است.

در برخی داستان‌های دیگر به موضوع تولد دوباره بودا در بدن‌های دیگر پرداخته شده‌است. در یکی از داستان‌ها، یک حاکم هندی ناپایدار با صدها نفر از افراد خود شکار می‌کند و هزاران غزال را می‌کشد. یک غزال طلایی، رهبر غزال‌ها، یک تناسخ روح بودا است. غزال طلایی به حاکم هشدار می‌دهد و به او دستور می‌دهد که دست از زندگی بردارد، اما حاکم گوش نمی‌دهد. غزال طلایی در نهایت همه آنها را به بدی مجازات خواهد کرد.

در مزاج اهل جهان صد تناسخ است نهان طفل شیر اگر نخورد خون دوباره خون نشود

اگر به قول تناسخ سکندری ملکا وگر به قدرت باری سکندر دگری

سیک‌ها به تناسخ (تولد مجدد)، مایا و کارما مانند دیگر ادیان هندی معتقد هستند. سیک‌ها باور دارند که خدا جهان‌های بیشماری همچون جهان ما خلق کرده‌است. او جهان را به‌صورت تکاملی آفریده‌است نه به صورت یکجا و به شکل فعلی آن؛ یعنی این‌طور نبوده که خورشید و ماه و زمین با فرمان او به‌وجود آید؛ بلکه اول همه چیز به شکل هوا بود سپس به شکل آب درآمد و بعد از آن به شکل سنگ شد و از این شکل آخری، زمین و ماه و خورشید به‌وجود آمدند.

این نیست تناسخ سخن وحدت محضست کز جوشش آن قلزم زخار برآمد

لی یون (لی دونگ ووک)، یک روباه نه دم و موجودی افسانه‌ای، که به‌طور غم‌انگیزی دختری (جو بو-آه) که عاشقش بود را از دست داد، و برای تناسخ پیدا کردن او سال‌ها در حال انتظار کشیدن است. اما وقتی دوباره او را پیدا می‌کند، دشمن قدیمی لی یون هم دوباره با او روبرو می‌شود و سرنوشت دوباره لی یون را در همان شرایط غم‌انگیز قرار می‌دهد. اما این بار او مصمم است که با سرنوشتش بجنگد.

تناسخست مگر مذهب طرب از می بر جعت آورد از گنبد حباب انگور(؟)

تناسخی که بدان فر ایزدی نگرد بگوید اشهد ان لا اله الاالله

مقالهٔ پنجم که دارای چهار فصل می‌باشد، بیان گر مطالبی راجع به نفس انسانی است که عبارتند از: خواص فعل و انفعالاتی که انسان دارد. بو علی می‌گوید: از نفس انسانی افعال خاصی صادر می‌گردد که ویژهٔ انسان بوده و در سایر حیوانات موجود نمی‌باشد. وی یکی از نمونه‌ها را نیازهای انسان می‌داند که برای رفع آن‌ها به چیزی فراتر از آنچه طبیعت در اختیار حیوانات نهاده، مانند کشاورزی، خیاطی، نساجی، ساختن حروف و اصوات برای رساندن مقصود خود به دیگران و… نیاز دارد. مؤلف، در بخش دیگر، به چگونگی انتفاع نفس انسانی از حواس پرداخته و غایتا محال بودن تناسخ و فناناپذیر بودن نفس انسانی را به اثبات رسانده و فن مربوط به نفس را به پایان می‌برد.

تناسخ در چند متون مرتبط با اسرار دیونیسوسی دیده می‌شود. جنبه‌های آخرت‌شناختی فرقه‌های اسرارآمیز نشان‌دهنده شیوهٔ جدیدی از تفکر دربارهٔ زندگی پس از مرگ است که متعاقباً بر بسیاری از نظام‌های مذهبی و فلسفی دیگر در دوران باستان متأخر، از جمله مسیحیت، تأثیر گذاشت.

هر یک از این قیام‌های بومسلمیه، انگیزه و هدف‌های خاص خود را داشتند ولی انگیزهٔ مشترک بین شان، خونخواهی ابومسلم بود و ابومسلم در نظر آنان یک قهرمان اسطوره ای بود و حتی گروهی به ربوبیت و گروهی دیگر به امامت او و پس از او، امامت دخترش معتقد بودند و برخی نیز در انتظار ظهور ابومسلم بودند. شالودهٔ فکری این افراد ترکیبی از آیین‌های مرسوم در شرق ایران و ماوراءالنهر، از جمله بودایی، زرتشتی، مانوی، مزدکی و اسلامی بود و اعتقاد به ظهور ابومسلم و منجی بودن او، احتمالاً از عقاید شیعه یا زرتشتی و اعتقاد به تناسخ او نیز از آیین‌های هندی و چینی تأثیر پذیرفته‌است.

ای زمان تو بی‌تناسخ نفس کبک را داده در هنر بازی

بستند اهل دین پی آزار اهل دل پیرایه تناسخیان و حلولیان

بابا ادعا می‌کند که در قالب انسان، روح در معرض تناسخ قرار می‌گیرد، «فرایندی غیرارادی که در اثر بودن یا نبودن آگاهی رخ می‌دهد».

قرن‌ها بعد دامدوک، تناسخ هوان وونگ متولد شد. در کنار او، آثار نگهبانان پادشاه متولد شد. دامدوک برای تبدیل شدن به پادشاه گوگوریو با مشکلاتی روبرو شد، عمدتاً به خاطر یون هوگه که دامدوک را با قاتل مادرش اشتباه گرفت و پدرش که مجلس پادشاه را علیه او تبدیل کرد.

خدایان و الهه‌هایی از جمله الهه مادر و ایزدبانوی باروری دمتر در مراسم آنها پرستش می‌شدند؛ بنابراین، اسرار کبیری نیز با باروری مرتبط است. مشخص کردن زمان دقیق شروع این مراسم دشوار است، با این حال، تخمین زده می‌شود که در قرن سوم قبل از میلاد محبوبیت زیادی به دست آوردند. علاوه بر این، برخلاف اسرار الوزیس، هیچ نشانه ای وجود ندارد که اسرار کابیریان در مورد زندگی پس از مرگ و تناسخ صحبت کرده باشد. از بسیاری جهات، آنها به عنوان شکل ابتدایی‌تری از یک دین اسرارآمیز در نظر گرفته می‌شوند.

باز بعضی در تناسخ مانده‌اند در خیال نفس خود درمانده‌اند

هر سال ستاره‌ای به نام ایزیس ظهور می‌کرده‌است که نمادی از تولد دوباره و تناسخ در جسم تازه، و همچنین به عنوان یک محافظ از مردگان ظهور می‌کرده‌است. کتاب مردگان به تشریح آیین خاصی از این خدا می‌پردازد یک مرده را در سفر دنیای مردگان محافظت می‌دارد. در هر نقطه از این کتاب و در هر کتیبه دیگر ایزیس عنوان خدای محافظ مرده نام برده شده‌است.

گر به تناسخ شوند زنده به دوران تو سام و جم اندر جهان با حشم و احتشام