دبه

دولت بیدار سرنهدبه کنارش هرکه به رویت سحر ز خواب برآید

واژهٔ خوزستان به معنای سرزمین «خوزها» است و خوز را به صورت‌های «هوز» و «حوز»[نیازمند منبع] نیز می‌نوشته‌اند و جمع هوز در زبان عربی اهواز است که نام مرکز استان خوزستان است. ابن خردادبه (متوفای حدود ۳۰۰ ق) خوزستان را با همان اهواز یکی می‌داند و آنجا را سرزمینی وسیع، مشتمل بر هفت کوره برمی‌شمارد که با نام کور الاهواز می‌خواندش.

تراهر آفتی کایدبه پیش از خویشتن دانش چنار آری به خویش ازخویشتن، آتش کندپیدا

بگفت این و لشکر برآمدبه جوش تو گفتی زمین گشت پولاد پوش

کرد دور از تن پرندوپرنیان آمد از غیرت زجان خودبه جان

ابن خردادبه فرزند عبدالله بن خردادبه بود که بر استان طبرستان ایران در زمان خلافت مأمون فرمان‌داری می کرد و منطقه همجوار دیلم را فتح نمود و نیز اسپهبد باوندی شهریار یکم را از ارتفاعات طبرستان بیرون ساخت.خردادبه، نیای عبیدالله، از بزرگان زرتشتی بود، که به دست برمکیان اسلام آورد. پدرش فرمان‌دار طبرستان بود. او خود از کارگزاران دستگاه عباسی و مأمور دیوان برید پهله یا «بلادالبهلویین» بود. به نوشته ابن ندیم، ابن خردادبه، زرتشتی بود که به دست برمکیان اسلام آورد و اداره نامه‌رسانی در نواحی جبل با او بود.

عبیدالله آن سان که پیدا است، در خراسان زاده شد، ولی به هر حال در بغداد پایتخت خلافت عباسی بالید، که در آن زمان دوران شکوفایی خود را می‌گذراند. ابن خردادبه در بغداد با بزرگان دانش و هنر آن روزگار ارتباط داشت و در هنر و ادب نزد استادان برجسته‌ای چون اسحاق موصلی تربیت یافت.

احتمالاً فهرست آثار ابن خردادبه ناقص است. مسعودی به اثر مهم تاریخی او که شامل اطلاعات مهمی دربارهٔ تاریخ غیر عرب و پادشاهان آن‌ها بوده اشاره می‌کند.

می مزن از دبه و زنبیل لاف گر سلیمانی برو زنبیل باف

در نوشته‌های مؤلفان عهد اسلامی چون بلاذری، دینوری، یعقوبی و ابن خردادبه، نام این سرزمین «ارمینیه» آمده‌است، گمان می‌رود که صورت معرب «ارمینیا» بوده باشد. در نوشته‌های عهد ساسانی و پس از آن نام «ارمن» مشهود است. در کتیبه شاپور یکم بر کعبه زرتشت نام فرزند ارشدش هرمزد اردشیر با عنوان «بزرگ ارمنان شاه» آمده‌است.

از شاگردان نامدار او ابن خردادبه، عبیدالله بن احمد، زریاب (علی بن نافع)، عمروبن سلیمان نامدار به ابن بانه و پسرش حمادبن اسحاق بودند. حماد نخستین نویسنده‌ای است که بیان سرگذشت او را به گستردگی در کتابی گردآوری کرده‌است.

ز فرمانش اگرحور بهشتی رو بگرداند کسی او را قبول طبع ننمایدبه لالایی

«مسعودی در مروج الذهب به گفتگوی معتمد عباسی و ابن خردادبه دربارهٔ موسیقی پرداخته که همانندی بسیاری با گفتگوی خسروِ قُبادان با ریدَک دربارهٔ خُنیاگری دارد.

محمد مقدسی پیرامون جغرافینگاران سلف خود می‌نویسد: «در کتاب جیهانی همة مطالب اصلی مندرج در آثار ابن خردادبه آمده».

گویی که میفکن دبه در پای شتر تا من چو خران همی جهم بر آخر

ز غبار بیدل ناتوان دل نازکت نشودگران که رود زیادتوخودبه خود چونفس زآینه زنگ ما

ما زاغَ الْبَصَرُ وَ ما طَغی‌ ای ما مال بصر محمد (ص) و لا عدل یمینا او شمالا و لا جاوز ما امر به و هذا وصف ادبه فی ذلک المقام اذ لم یلتفت جانبا.

در عزایش گرچه کلکم قطعهٔ مجمل سرود در فراغش لیک روحم ندبهٔ مشروح کرد

المسالک و الممالک مهم‌ترین کتاب نوشته شده توسط ابن خردادبه است که موضوع آن دربارهٔ جغرافیا است.

در ۲۳ اکتبر ۱۹۱۸، به دنبال شکست نیروهای بریتانیا و عرب از امپراتوری عثمانی، فیلد مارشال ادموند آلنبی اعلام کرد که سوریه عثمانی قرار بودبه سه زیر واحد اداری تقسیم شود، که تفاوت بسیار کمی با تقسیمات عثمانی قبلی داشت: