حیات

حیات (زیست شناسی). حیات (زیست شناسی)(life)
(یا: زندگی) پدیده ای حاصل از مادّۀ فوق العاده پیچیده که توان انجام فعالیت های کارکردی خاصی دارد که مادّۀ بی جان فاقد آن است. اهم این فعالیت ها عبارت اند از سوخت وساز (متابولیسم)، رشد، تولیدمثل، تحریک پذیری و سازگارشدن با محیط. از خصوصیات دیگر حیات دگرگون سازی پیچیدۀ ملکول های اندام واره (ارگانیک) و سازمان دادن این مولکلول ها در واحدهای بزرگ تر پروتوپلاسم، یاخته، بافت، اندام و موجودات زیستمند است. سوخت وساز عبارت است از مبادلۀ مداوم مواد سیستم زنده با پیرامون آن، عمدتاً در فرآیند ساخت و تخریب پروتوپلاسم. رشد، افزایش حجم و اندازۀ ارگانیسم درنتیجۀ سوخت وساز است. تولیدمثل، که شاید بارزترین مشخصۀ حیات است، در اساس تقسیم یک یاخته و درنتیجه تکثیر آن است. این فراگرد سرانجام به وسیلۀ اطلاعات موروثی موجود در ملکول های بزرگی به نام ژن، که از اسیدهای نوکلئیک تشکیل شده اند. تکمیل می شود. تولیدمثل این ژن ها اطلاعات مربوط به خصوصیات موجود زنده را به نسل بعدی منتقل می کند. تحریک پذیری و قابلیت سازگاری و انطباق به موجود زنده توان تحول و تطبیق در مقابل تغییرات محیط را می دهد. این دو ویژگی در فراگرد انتخاب طبیعی نقش بنیادی دارند و از همین طریق، خصوصیات وراثتی زیستمندان در درازمدت و طی نسل های متمادی تحول و تکامل می یابد. باکتری پروکاریوتیک و جلبک های سبز و آبی قدیم ترین شکل شناخته شدۀ حیات در کرۀ زمین اند، که عمرشان به ۳.۵میلیارد سال می رسد. فرضیه های منشأ حیات، از دفعی بودن در برخی نظریه ها تا تدریجی بودن در فرضیه های علمی جدید، متفاوت است. طبق برخی تجربه ها و آزمایش های علمی، ترکیبات غیر ارگانیکی چون متان، آمونیاک و بخار آب که از دیرباز در زمین فراوان بودند، به کمک بارهای الکتریکی جَوّ زمین و پرتو فرابنفش، ملکول های سادۀ ارگانیک را به وجود آوردند که طبق نظریۀ تکامل به پیدایش زیستمندان پرسلولی و موجودات زندۀ عالی تر و سرانجام پیدایش بشر انجامید. هنوز برای این پرسش که چگونه اسیدهای آمینه چنان سازمان یافته شدند که قدرت تکثیر و تولیدمثل پیدا کردند، پاسخ قطعی یافت نشده است. جدیدترین یافته های دانشمندان حاکی از این است که اسیدهای نوکلئیک به خصوص دی ان اِی (اسید دی اُکسی ریبونوکلئیک) و آراِن اِی (اسید ریبونوکلئیک) عامل انتقال خصوصیات وراثتی از نسلی به نسل دیگر و کدگذاری این خصوصیات اند. البته آنچه دربارۀ پیدایش ارگانیسم زنده در نظریات علمی بیان می شود تنها ناظر به بعد مادی یا جسمانی موجودات زنده است و این که آیا همراه این فرآیند مادی عامل غیرمادی دیگری به نام «روح» نیز حضور دارد یا نه، از حوزۀ بحث رشته های علوم تجربی خارج است. روح باوران با استناد به دلایل عقلی و فلسفی وجود این واقعیت غیرمادیِ باشعور را، که نظم شگفت انگیز ارگانیسم زنده مدیون آن است، تبیین می کنند.
حیات (فلسفه). در فلسفه اسلامی، مفهوم حیات (زنده بودن) در مورد دو دسته از مخلوقات به کار می رود: یکی گیاهان که دارای رشد و نمو هستند، و دیگری حیوانات و انسان که دارای شعور و اراده می باشند. اساساً حیات به معنایی که ملازم با علم و اراده است لازمۀ وجود غیر مادی است، زیرا گرچه حیات به موجودات جاندار نسبت داده می شود امّا در حقیقت، صفت روح آن هاست و بدنشان در اثر تعلق روح، زنده و جاندار می شود. به دیگر سخن، همچنان که امتداد لازمۀ وجود جسمانی است حیات نیز لازمۀ وجود مجّرد (غیر مادی) است. امّا در تحلیل خاص ملاصدرا، حیات وصفِ وجود است و هر موجودی دارای حیات ویژۀ خود است، که به سبب همین حیات، همۀ موجودات مورد خطاب الهی قرار می گیرند و دارای حشر خاص خودند.