حسد

حقا که پسندیده بود نزد خرد بر دولت مرده گر برد زنده حسد

از حسد نا اهلم ار گوید بدی زان بود کز من بدل دردیستش

در اسطوره‌های مانوی، روشنایی و تاریکی هر دو ازلی و قدیم بوده و پیش از آفرینش وجود داشته‌اند و از هم جدا بوده‌اند. اما نور از جایگاه اصلی خود به سرای جسمانی و تاریکی جهان مادی سقوط می‌کند. زمانی شهریار تاریکی به مرز دیار روشنی آمده و با دیدن فروزه‌های نور به وجد آمده دچار حسد و رشک شد و بنا را بر فتح دیار روشنایی گذارد.

حسدالمرء یأکل الحسنات و ان اعتاد کسبها سنوات

کینه شهاب به دنبال نمایاندن واقعه و در خزینه شدن ملک ظاهر در دلش بوده و همچنین حسد حسودان، گفتند: پیش فلان ملک نامه بنویس به اتفاق تا در منجنیق نهیم. چون نامه بخواند دستار فروگرفت. سَرَکَش ببریدند. در حال پشیمان شد، بر وی ظاهر شد مکر دشمنان. او را خود لقب ملک ظاهر گفتندی. فرمودشان تا چو سگ خون او را بلیسیدند. دو و سه از ایشان بکشت که شما انگیختید.

به دشمنان ز خلاف و به دوستان ز حسد به حکم مهر تو با روزگار کین دارم

تا مرغ تو گشت جان عطار عالم ز حسد به جنگم آید

الیاس اردبیلی به دعوت همایون تیموری به هندوستان رفته و در آنجا مورد اکرام و احترام قرارگرفته‌است. نوشته‌اند که او در هند ضیاع و رتبت و مقامی بدست آورد و مورد حقد و حسد قرارگرفت و بدینسان در اواخر عمربه زادگاهش اردبیل بازگشت و در آن شهر درگذشت.

تو در کبر و حسد هستی چو شیطان که ذرّات جهان کردی پریشان

بدخواه، متاع دوستی را سرمایهٔ کینه وحسد کرد

با این حال، سرانجام ابراهیم از چشم سلطان افتاد. ابراهیم در طول سیزده سالی که مقام وزارت اعظم را بر عهده داشت، به‌سرعت ترقی نمود و به قدرت رسید و ثروت و دارایی عظیم و بی مانندی اندوخت که این امر شگفتی و حسد سایر درباریان را برانگیخت و دشمنان زیادی را برای او تراشید که می‌توان به مهمترین و اصلی‌ترین رقیب و دشمن ابراهیم یعنی خرم سلطان همسر عقدی و اصلی و قدرتمند سلیمان اشاره کرد. در هنگام نبرد با صفویان، گزارش‌هایی به سلطان رسیده بود که حکایت از گستاخی ابراهیم داشت؛ ابراهیم عنوان «سردار سلطان ابراهیم» را بر خود نهاده بود که این امر در نظر سلیمان، توهینی شدید به او محسوب می‌شد.

بد هندو نمودم آینه‌ام حسد و کینه نیست اعلامش

و معیار در حسد، آن است که آنچه را از برای خود نخواهی از برای او خواهی و آنچه را از برای خود خواهی، از برای او نخواهی.

تزو می‌گوید که باد خردمند است و در داوری به کسی حسد نمی‌ورزد؛ و در تحلیل عاقلانه روشن ساخت که قدرت او با دیگران متفاوت است؛ و همان باد به‌طور نسبی خالی از ضعف نیست. چرا که گفت «هر کس که مرا پس بزند از من تواناتر است.»

به دل از مکر و ز حسد دورند حاصل دهر و چرخ دوارند