تعلم

و گفته‌اند: کُفُّوا أَیْدِیَکُمْ، معنی آنست که: دست از دنیا باز دارید، و در شهوات بر خود فرو بندید، و مال و جاه دنیا براندازید، آنچه حرام است لعنت است، و آنچه حلالست محنت است، و آنچه افزونی است عقوبتست. مصطفی (ص) گفت: «الدّنیا ملعونة، ملعون ما فیها الّا ذکر اللَّه، عالما او متعلما».

رسول خدا او را گفت‌ یا علی اقعد، فقد عرف اللَّه مقامک و نیّتک‌، حسن و حسین بزاری پیش آمدند و خویشتن را بر عکاشه عرض کردند و گفتند یا عکاشة أ لیس تعلم انّا سبطا رسول اللَّه فالقصاص منّا کالقصاص من رسول اللَّه.

و این بزرگتر است، آن بود که کسی را دوست دارد لله بی آن که ورا هیچ غرض از وی حاصل آید. نه از وی تعلیم کند و نه تعلم و نه فایده فراغت دینی از وی حاصل آید، ولیکن بدان سبب که وی مطیع خدای است و محب خدای است عزوجل ورا دوست دارد، بلکه به سبب آن که بنده خدای است و آفریده خدای است عزوجل، این دوستی خدایی بود. و این عظیمتر بود که این از محبت خدای تعالی خیزد که به افراط بود، چنان که به حد عشق رسد چنان که اگر کسی بر کسی عاشق شود کوی و محلت وی دوست دارد و دیوار سرای وی را دوست دارد، بلکه سگی که در کوی وی بود آن را از سگان دیگر دوست تر دارد، ناچاره خود محب معشوق خویش و محبوب معشوق خویش را و کسی را که فرمانبردار معشوق بود یا چاکر و بنده وی بوده یا خویشاوند وی بود، این همه را به ضرورت دوست دارد، که هرچه با وی نسبتی گرفت دوستی بدان سرایت کند و هرچند عشق عظیمتر بود سرایت آن بود به دیگران که تبع معشوق بود و به وی تعلق دارد بیشتر بود.

شاید یکی از عواملی که باعث شده دیدگاه‌های کلامی ابوحنیفه در قیاس به استنباطات فقهی‌اش کمتر مورد توجه قرار بگیرد، شباهت‌هایی است که دیدگاه‌های کلامی‌اش با باورهای کلامی جریان مرجئه داشته و او را در معرض اتهام قرار می‌داده‌است؛ و گرنه تمرکز اصلی رساله‌های منسوب به ابوحنیفه همانند «الفقه الاکبر» و «العالم والمتعلم» بر مباحث کلامی است و بدین ترتیب حجم قابل توجهی از میراث مکتوب ابوحنیفه راجع به علم کلام است.

هنگامی که لاهیجان در قرن ششم به عنوان مرکز تعلیم و تعلم زیدیه در شرق گیلان، جانشین هوسم شد، شاخه‌ای از این خاندان در آنجا فعال بود.

پس به حقیقت هر کس سبب عذاب خویش با خود می برد از اینجا و آن در اندرون ایشان است و برای این گفت مصطفی (ص) «انما هی اعمالکم ترد الیکم» گفت، «آن عقوبت بیش از آن نیست که هم از آن شما فرا پیش شما نهد» و برای این گفت حق، عزوجل، «اگر شما را علم یقین استی، خود دوزخ را می بینی «کلالو تعلمون علم الیقین لترون الجحیم ثم لترونها عین الیقین» و برای این گفت، «و ان جهنم لمحیطه بالکافرین»، دوزخ به ایشان محیط است و به ایشان به هم است» و نگفت، «محیط خواهد بود.»

بدون فکر و تعلیم و تعلم که محتاج است بر بحث و تکلم

المدخل الی تعلم المکالمه العربیه کتابی از محمد الحیدری و علی الحیدری است که در سال ۱۳۷۷ منتشر و در مراسم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کتاب برگزیده معرفی شد.

اصحاب صُفّه گروهی از مهاجرین و از یاران محمد پیامبر اسلام بودند که پس از هجرت به مدینه، به‌خاطر ازدست‌دادن یا رهاکردن خانه و اموال و جایگاه خود در مکه، با پذیرش فقر به عبادت و تعلیم و تعلم و جهاد روی آوردند. و چون خانه نداشتند محمد آنان را در قسمت شمالی مسجد پیامبر و در محلی مسقف و بزرگ ولی متصل به آن به نام «صُفّه»، به معنای سکو یا ایوان، زندگی می‌کردند، و به‌همین‌دلیل به اصحاب صفّه معروف شدند. تعداد آنان چهارصد نفر بوده‌است.

سیدمحمدحسین طباطبایی در تفسیر این آیه بیان می‌کند: «خدای‌تعالی در نقل کلام آنان رعایت اختصار را کرده، وگرنه تقدیرش: «انما یعلمه بشر و ینسب ما تعلمه منه الی الله افتراء علیه: بشری به او درس می‌دهد و او آنچه را از وی یادمی‌گیرد از روی افترا به خدا نسبت می‌دهد»[آیه ۱۸] می‌باشد؛ و معلوم است که جواب دادن به صرف این‌که آن مرد زبانش غیرعربی است و قرآن به زبان عربی فصیح و آشکار است، ماده اشکال را به کلی از بین نمی‌برد، [...] و از این‌جا به خوبی روشن می‌گردد که جمله «لسان الذی یلحدون الیه… مبین»[آیه ۱۸] به تنهایی جواب شبهه آنان نیست، بلکه جواب از این جمله شروع شده، و تا تمامی دو آیه تمام می‌شود.

«أَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ» اعلم انّ رؤیا یوسف صادقة و انّی ساجد له و روی انّه رای ملک الموت فی منامه، فسأله هل قبضت روح یوسف قال لا و اللَّه و هو حی‌ و قیل معناه و اعلم من رحمة اللَّه لی و لطفه بی ما لا تعلمون.

و قال النبی علیه افضل الصلوات لو تعلمون ما اعلم لضحکتم قلیلا و لبکیتم کثیرا و لما تلذّذتم بالنساء علی الفراش و لخرجتم الی الصّعدات تجارون الی اللَّه.

عبدالرزاق در نامه‌ای که به علاءالدوله سمنانی نوشته اطلاعاتی مختصر اما بسیار با ارزش دربارهٔ مراتب تعلم و علومی که آنها را فراگرفته بود به دست می‌دهد.

دل معلم متعلم من حق واهب علم سر زانوی من ایخواجه دبستان منست

اذا عبرت خطائی غفرت انک تغفر وان عملت ذنوبی عملت انک تعلم

احمد بهشتی پس از فراغت از تحصیلات دانشگاهی، تصمیم به اقامت در قم و ادامه تحصیلات حوزوی و تدریس در حوزه علمیه گرفت. سپس با تبعید سید روح‌الله خمینی، در درس خارج سید محمد محقق داماد حاضر گردید و تا سال ۱۳۴۷ در کنار معلم خود به تعلم می‌پرداخت. این روحانی شیعه، پس از اینکه تحصیلات دانشگاهی‌اش را مقطع دکترای فلسفه (سال ۱۳۴۵) به پایان رساند، سپس تا سال انقلاب یعنی تا سال ۱۳۵۷ در کلاس‌های مراجع تقلید شیعی (در دروس خارج فقه و اصول) شرکت نمود و در پایان نیز به درجه اجتهاد رسید.

الطاف الوهیت و حکمت ربوبیت بسر ملایکه فرو میگفت: «انی اعلم ما لاتعلمون» شماچه دانید که ما را با این مشتی خاک از ازل تا ابد چه کارها در پیش است؟