معنی کلمه تخمک در لغت نامه دهخدا
آقای گل گلاب آرد: اگر در داخل تخمدان برشی داده شود در داخل آن اجسامی بنام تخمک یافت میشود که بوسیله رشته ای به دیواره درونی تخمدان اتصال دارند. طرز اتصال تخمکها به دیواره تخمدان ، در گیاهان اختلاف کلی دارد. چون اجتماع برچه ها برای تشکیل تخمدان نیز به اشکال گوناگون است وضع قرار گرفتن تخمک ها به چندین شکل دیده میشود... هر برچه را می توان برگی دانست که در یک طرف یا دو طرف آن تاخوردگی پدید آمده و تخمکی ساخته است... مهمترین قسمتهای برچه تخمک و پیدایش آن چنین است که در سطح داخلی پوسته جفت درونی تخمدان یک برآمدگی کوچک پدید آمده اطراف آن یک حلقه و پس از آن دو حلقه تشکیل می یابد که پوشش داخلی و خارجی را میسازند. تکمه نخستین که از زنبوریهایی غذائی تشکیل یافته بود، دارای یاخته هایی است که بسرعت تقسیم می شوند. قسمتی از آنها توده غذایی بنام خورش می سازند و یکی از آنها که در داخل خورش قرار گرفته کاهش رنگی یافته بتدریج دو، و چهار، وهشت هسته یافته ، کیسه رویانی تشکیل میدهند که سه یاخته در بالا و سه یاخته در پایین دارد و از بهم پیوستن دو هسته دیگر، هسته دومین بزرگی در وسط آن کیسه دیده میشود. مهمترین یاخته های کیسه رویانی یاخته ای است که در بالا و در وسط قرار گرفته ، و آنرا تخمه می گویند. پس در هر تخمک کامل می توان قسمتهای ذیل را تشخیص داد:
1 - دو پوسته داخلی خارجی. 2- سوراخی در بالای آن که سُفْت نامیده میشود. 3 - توده بزرگی در وسط که قسمت اعظم ماده غذایی است و خورش نامیده میشود. 4 - کیسه رویانی که در داخل آن تخمه و یاخته های در حال کاهش رنگی قرار گرفته است. 5 - بند یا رشته ای که تخمک را به دیواره درونی تخمدان متصل میسازد و اتصال این بند به دیواره تخمدان ممکن است تخمک را مستقیم یا معکوس یا مورب قرار دهد...
همینکه دانه گرده ای بر روی کلاله قرار گیرد ناهمواری سطح آن به ناهمواری های چسبنده کلاله می چسبد. رطوبت و ماده غذایی و لعابی کلاله در داخل گرده اثر کرده لوله گرده ساخته می شود. این لوله گرده در بافت مرکزی خامه فرومیرود، یعنی بوسیله ترشح دیاستازها، یاخته های آن را حل کرده راهی باز میکند و به تخمدان میرسد و از راه سُفْت به دهانه یکی از تخمک ها راه یافته داخل خورش میگردد. در مدتی که این لوله پیش میرود و در راه است هسته ٔرویا پیشاپیش میرود و هسته زایا که در پی آن است به دو قسمت تقسیم می شود و هر یک از آنها یک انتروزوئید ( بساکه ) می سازد. چون لوله به کیسه رویان برسد، دیواره سلولزی آنرا حل میکند، یکی از بساکه ها از میان یاخته ها گذشته به هسته دومین میرسد و با آن می آمیزد و هسته ای در وسط کیسه رویان میسازد و بساکه دیگرداخل تخمه شده با هسته آن می آمیزد و تخم را تشکیل میدهد. آمیزش بساکه ها با هسته هایی که در کیسه رویان است هسته هایی میسازد که 2n کرموزوم دارند... در کیسه رویانی دو تخم ساخته شده ، یکی تخمی که از آمیزش بساکه و تخمه ساخته شده است و دیگری تخمی که از آمیزش بساکه با هسته دومین تشکیل یافته و شماره کروموزوم های آن از 2n بیشتر است. تخمه های آمیزش یافته مبدل به دانه میشوند و هسته دومین که آمیزش یافته ، مبداء بافت مخصوصی است که آنرا آلبومن می گویند. دیواره تخمدان هم در این موقع تغییر شکل یافته ضخیم میشود و مواد غذایی در خود اندوخته میکند و تبدیل به میوه می گردد. پس در هر میوه دو قسمت موجود است : یکی هسته ها یعنی تخمکهای گشنیده و دیگری فرابر که از هر طرف هسته ها را فراگرفته است.