بورت

این جمهوری تا سال ۱۹۴۹ میلادی، بر اراضی که امروز شامل ولایت خودمختار ایلی قزاق، ولایت خودمختار بورتالا مغول، و شهر قارامای می‌شوند، حکومت کرد. منطقهٔ ایلی در آن زمان متشکل از سه ولایت «ایلی»، «آشان» (آلتای) و «تارباغاتای» تشکیل شده بود.

تا که بیند بعبورت سحری مست وملنگ

ای شمال مشکبوی ای ره نورد زود رو چون ز شهر بلخ باشد در نشابورت گذار

آنتونیو جینو بورتولتی (زاده ۲۳ ژانویه ۱۹۱۰ – درگذشته ۲۰ اکتبر ۱۹۹۰) بازیکن فوتبال ایتالیایی بود که در پست هافبک بازی می‌کرد.

بود آن صولت نفس عقورت باستیلا چون باد دبورت

چون‌کند بارهٔ بورتو به صحرا تگ و پوی باز مانند همی آهو وگور از تگ و تاز

با دلق‌کهن سازکه در ملک تعین در خانهٔ آیینه نیفتاد عبورت

شد غاصب حق حق امشب بدرک ملحق مطرب بنواز از نو چنگ و نی و طنبورت

از تاریخ آخرین فوران آتشفشان تابورته اطلاع دقیقی در دست نیست.

در طارم مینائی در کاخ مسیحائی مطرب بفکن غوغا از ناله طنبورت

و محمد بن واسع رحمهم الله نان خشک در آب کردی و می خوردی و می گفتی که هرکه بدین قناعت کند از همه خلق بی نیاز بود. ابن مسعود رحمهم الله گفت، «هر روز فرشته منادی کنند که یا پسر آدم! اندکی که تو را کفایت بود بهتر از بسیاری که تو را کفایت نبود و از آن بطر و غفلت بود». و سمیط بن عجلان گوید که شکم تو به دستی دربدستی بیش نیست. چرا باید که تو را به دوزخ برد؟ و در خبر است که حق تعالی می گوید، «یابن آدم! اگر همه دنیا تو را دهم نصیب تو از آن جز قوتی نخواهد بود. چون بیش از قوت ندهم و مشغله و حساب بر دیگران نهم چه نیکوئی بیش از آن بود که با تو کرده باشم؟» و یکی از حکما می گوید، «هیچ کس به رنج صبورتر از حریص مطمع نبود و هیچ کس را عیش خوشتر از قانع نبود و هیچ کس اندوهگین تر از حسود نبود و هیچ کس سبکبارتر از آن کس نبود که به ترک دنیا بگوید و هیچ کس پشیمانتر از عالم بدکردار نبود.

هیچ چیز نماند . و بورتگین را نامزد کردند و بر مقدّمه برفت با سواری هزار بیشتر سلطانی‌ که ازین لشکرگاه رفته بودند و بدیشان التجا کرده، و سلیمان ارسلان جاذب بر اثر وی هم بدین عدد مردم.

عشایر مغولستان زندگی خود را مستقیماً از طریق تولیدات حیوانات اهلی مانند گاو، اسب، شتر، یک، گوسفند و بز و همچنین گوشت شکار حفظ می‌کنند. گوشت یا پخته می‌شود و به عنوان ماده ای برای تهیه سوپ و کوفته مثل بوز، خووشور، بانش، مانتی استفاده می‌شود، یا برای زمستان به صورت بورت خشک می‌شود. رژیم مغولی شامل مقدار زیادی چربی حیوانی است که مغول‌ها برای مقاومت در برابر زمستان‌های سرد و کار سخت آنها لازم است. دمای هوا در زمستان تا منفی ۴۰ درجه سانتیگراد پایین می‌آید و کار در فضای باز به ذخیره انرژی کافی نیاز دارد. از شیر و خامه برای تهیه انواع نوشیدنی‌ها و همچنین پنیر و محصولات مشابه استفاده می‌شود

تابورته آتشفشانی بازالتی تا بازالتی-آندزیتی است که در شرق ریو لمپا در منتهی‌الیه جنوب غربی مجموعه‌ای آتشفشانی و در بین دو آتشفشان سان ویسنته و سان میگل قرار دارد. در شمال شرقی تابورته آتشفشان تکاپا واقع است که این دو آتشفشان به یکدیگر چسبیده‌اند. قلهٔ ۱۱۷۲ متری این آتشفشان در ارتفاع ۱۷۰ متری از دیوارهٔ جنوبی دهانهٔ تابورته قرار دارد. ژرفای این دهانهٔ آتشفشانی که در دامنهٔ شرقی آتشفشان ایجاد شده است به ۱۵۰ تا ۳۰۰ متر می‌رسد.

در اواخر دورهٔ ایلخانان در میانه‌های سده چهاردهم میلادی، ایلات آق‌قویونلو میان چراگاه‌های قشلاقی ارمنستان در شرق بایبورت و مراتع ییلاقی در اطراف دیاربکر آمد و شد می‌کردند.

این روستا یکی از صعب‌العبورترین روستا‌های شهر ورزقان در منطقه‌ی ارسباران است که نامش در اسناد دوره‌ی قاجاریه نیز ثبت و ضبط شده است.

اسکندر اکثر سپاهیانش را در معیت سردار کراتروس به کارمانیا فرستاد و ناوگانی را به سرپرستی دریاسالار نئارخوس مأموریت داد تا به اکتشاف سواحل خلیج فارس بپردازند و خود مابقی سربازان را از طریق مسیر جنوبی صعب‌العبورتری که از صحرای گدروزی و مکران می‌گذشت به ایران بازگرداند. اسکندر در سال ۳۲۴ ق م به شوش رسید اما مردان زیادی به دلیل عبور از بیابان‌های سوزان هلاک شدند.

صد کبورت گر فرستد کعبه، بالین نشکنیم ما و بت یک روز در بتخانه پا افشرده ایم

آبشار تنگ زندان(کِرودیکُن) یکی از صعب‌العبورترین آبشارهای ایران است که در منطقه حفاظت‌شده سبزکوه از توابع استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد. کرودیکن شامل «کر» به معنای «مه» و «دی» به معنای «دود» است. بنابراین کِرودیکُن در زبان محلی به معنای مه دود مانند است.

در سپتامبر ۱۹۷۹، ولایت خودمختار بورتالا مغول از تابعیت ولایت خودمختار در آمده، و مستقیما در تابعیت اداری منطقه خودمختار سین‌کیانگ قرار گرفت.