حواری

کلیسای حواری ارمنی در مصر که تحت قلمرو کلیسای جامع اچمیادزین است نگاهبان اصلی و اولیه دارایی جامعه ارمنی نظیر موقوفات، اموال غیرمنقول به شکل زمین‌های کشاورزی و سایر اموالی است که از نسل‌های انسان دوست به ارث رسیده‌است.

ازین بخنده حواری بساحت مینو از آن بگریه ملایک بگنبد مینا

یهودا یا تادئوس معروف به آددای یکی از حواریون عیسی است. او گاهی به نام برادر مسیح نام برده می‌شود اما نباید با یهودای اسخریوطی اشتباه گرفته شود.

جشن‌های مهم کلیسای حواری ارمنی و همچنین از جشن‌های مشترک ایرانیان و ارمنیان است را می‌توان به:وارداوار، ناواسارد، دیاراندآراج و باریگندان را نام برد.

نخستین گردهمایی رهبران کلیسای مسیحی برای تبیین عقیده‌های مسیحیت و سازمان‌دهی جامعهٔ مسیحی در نیقیه تشکیل شد. اعتقادنامهٔ حواریون با اعتقادنامهٔ نیقیه (مجموعه‌ای از باورهای پایه‌ای اعتقادی مسیحیان) نوشته می‌شود. بعد از تعریف و پذیرش این اعتقادنامه، فرقه‌ها و کسانی که الوهیت مسیح را نمی‌پذیرفتند (مانند آریوس)، بدعت شناخته شدند.

برخی به اشتباه کلیسای ارمنیان را کلیسای گریگوری می‌نامند، این اشتباه از آنجا ناشی می‌شود که گریگور لوساووریچ (گریگور روشنگر) باعث شد تا در قرن چهارم میلادی دین مسیحیت در ارمنستان به عنوان دین رسمی کشور پذیرفته و متداول گردد، در حالی که ارمنیان مبنای تأسیس کلیسای ارمنی را از قرن اول میلادی و توسط حواریون عیسی مسیح محسوب می‌کنند، از اینرو نیز کلیسای خود را کلیسای حواریونی ارمنی می‌نامند.

چه شدند آن حواری و غلمان چه شدند آن شیوخ و آن اطفال؟

سرمهٔ عیسی که خاک چشم حواری است گر جهت خر نسودمی چه غمستی

شمعون مجوسی (یونانی: Σίμων ὁ μάγος) یک مجوس ساماریایی بود که به مسیحیت گروید و شرح حال برخورد او با پطرس از حواریون عیسی در کتاب اعمال رسولان آمده است.

که خوانی حواری همی نامشان ز شمعون برآمد همه کامشان

ارمنی‌ها از روزنامه‌ها و مدارس خود حمایت می‌کنند. اکثر ارمنی‌ها معتقد به کلیسای حواری ارمنی هستند و تعداد کمتری از آن‌ها نیز پیرو دو کلیسای کاتولیک و پروتستان می‌باشند.

زبور عشق تو خواجو بر آن ادا خواند که روز عید مسیحا حواریان انجیل

گر به چشمان سیاه اند حواری مشهور پس من این جا هم از آن چشم حواری دارم

حواری نهادند رو در عماری همه هاجع و کرده آهنگ مهجع

این کلیسا را یکی از حواریون عیسی به نام اندریاس بنیان نهاد و بعدها در اثر تلاش‌های نینو و رسمیت مسیحیت در گرجستان، تقویت شده و به صورت یک نهاد رسمی، فعالیت خود را از سال ۳۳۵ میلادی آغاز کرد.

و رسول (ص) گفت، «هرکه در پیش وی معصیتی رود و وی کاره باشد همچنان است که غایب باشد و اگر در غیبت وی رود و راضی باشد، همچنان است که گویی به حضور وی می رود»، و گفت، «هیچ رسول نبود که وی را حواریان بودند» یعنی صحابه که پس از وی به کتاب خدای تعالی و سنت رسول (ص) کار می کردند تا آنگاه که پس از ایشان قومی پدید آمدند که بر سر منبرها می شدند و سخن نیکو می گفتند و معاملت زشت می کردند. حق است و فریضه است بر هر مومنی که جهاد کند با ایشان به دست، اگر نتواند به زبان. و ورای این خود مسلمانی نباشد». و گفت: «خدای تعالی وحی فرستاد به فرشته ای که فلان شهر زیر و زبر کن. گفت، بار خدایا فلان کس که یک طرفه العین گنه نکرده است در آنجاست، چگونه کنم؟ گفت، بکن که هرگز یک روی ترش نکرد جهت معصیت دیگران.»

ترکیه دارای صدها کلیسای ارمنی است. اکثر آن‌ها یا در شرف ویرانی هستند یا برای مقاصد دیگر به کار می‌روند. هنوز کلیساهای ارمنی با نام ارمنی مورد استفاده پیروان کلیسای حواری ارمنی فعال هستند و البته کلیساهای کاتولیک و پروتستان هم فعال می‌باشند.

چو قرصهٔ جو و سرکه نمی‌رسد به مسیح کجا رسد به حواری خواره و حلوا

و از این طایفه بود ابوالحسن احمدبن احمدبن ابی الحواری از اهل دمشق بود و صحبت سلیمان دارائی کرده بود و وفات وی اندر سنۀ ثلثین و مأتین بود.

کلیسای حواری ارمنی: اکثریت مطلق ارمنیان عضو این کلیسا هستند که قدیمی‌ترین کلیسای ارمنی است.