تک‌سنگ

تَک سنگ (monolith)
یا مونولیت، متشکل از دو واژۀ یونانی monos به معنی یگانه و lithos به معنی سنگ. سنگ یا ستون یکپارچۀ منفردی که معمولاً به حالت ایستاده و با ابعادی بزرگ به منزلۀ نوعی بنای یادبود به کار برده می شود. برخی از آن ها پدیده های طبیعی اند، ازجمله باکستون در جنگل دین، واقع در انگلستان. برخی دیگر از تک سنگ ها را می توان از معدن استخراج و در جای دیگر نصب کرد، سطح شان را صیقل داد، یا روی آن ها کنده کاری کرد. تک سنگ های مصر متعلق به حدود ۳۰۰۰پ م تک ستون هایی هرمیاند. تک سنگ ها در حوزۀ وسیعی، ازجمله اروپا، امریکای جنوبی، افریقای شمالی، و خاورمیانه پراکنده اند و گذشته از نقشی که در شعائر و مراسم یادبود داشته اند، در تمدن های آزتک ها، مصریان، و کلدانیان (اقوام باستانی بخش جنوبی بابِل) به منزلۀ ساعت آفتابی و تقویم به کار برده می شدند. در باستان شناسیِ چشم انداز، تک سنگ ها در زمینه ای وسیع تر، و احتمالاً به منزلۀ نشانه های مرزی، تعبیر و تفسیر می شوند. بزرگ ترین سنگ تراشیده، با وزن تقریبی ۱۵۰۰ تُن، در بعلبک، شهر باستانی لبنان، برپا شده است. تک سنگ های چشمگیر متعددی در امریکای جنوبی یافت شده است. استفاده از تک سنگ های بسیار بزرگ در معماری پیش از اینکاها و نیز در معماری اینکاهای پرو از قرن ۱۲م معمول بود. نمونۀ موجود در کوسکو، پایتخت امپراتوری اینکا، ۸ متر طول،۴.۵ متر عرض و۳.۵ متر ضخامت دارد. ستون های عظیمی نیز در میان ویرانه های میتلا، واقع در مکزیک، یافت شده اند. خورسنگ آزتکی (موزۀ ملی، مکزیکوسیتی) تک سنگ مستدیر زیبا و حجیمی از بازالت تراشیده به قطر۳.۵ متر است که هم به منزلۀ ساعت آفتابی و هم به منزلۀ تقویم به کار می آمد. نقش های جانورانی که بر روی آن کنده کاری شده اند این نظر را برانگیخته اند که دستگاه گاه شماری این خورسنگ با اخترشناسی چینی و هندی پیوند دارد. میل سنگ ها تک سنگ هایی مربوط به اواخر دورۀ نوسنگی و اوایل عصر مفرغاند که در بخش شمال غربی اروپا یافت می شوند. تک سنگ های ماقبل تاریخی متعددی در منطقۀ کوهستانی جزایر انگلستان یافت شده اند که قدمت بسیاری از آن ها به عصر مفرغ می رسد. برخی از آن ها فقط سنگ های باقی مانده از کلان سنگ هایند. نمونه های ویلزی این نوع سنگ ها با حروف الفبای آگم (الفبای قدیم سلتی یا الفبای پیکت) یا حروف لاتینی حکاکی شده اند. پرستش تک سنگ ها در دورۀ مسیحی در اروپا ادامه داشت.