تفقد

چه شود که دانه با تفقد نخل شود یا مهمل رها شود و گندد. از این رو، اختلاف این دو دسته، برحسب اختلاف دیدگاهشان است.

تفقد تو تدارک پذیر نیست که نیست ز ممکنات سبک باری گران باران

وی از تفقد رهبری نسبت به برنامه ای که او مجری آن بود خبر داد. آذر در ادامه گفت فضای دیدار با رهبری به قدری شیرین بود که اگر بارها در آن حضور داشته باشد باز هم دلش می‌خواهد در آن شرکت کند.

جواب گوییم که نیت درست آن بود که مقصود وی آن بود که خلق راه خدای گیرند و از دنیا اعراض کنند و شفقت را بر خلق پیدا کنند. و اگر کسی دیگر پدید آید که وعظ وی نافع تر باشد و قبول سخن وی خلق را بیشتر بود، باید که بدان شاد شود، چه اگر کسی اندر چاهی افتاده باشد و سنگی بر چاه بود و وی همی خواهد که به حکم شفقت وی را خلاص همی دهد و سنگ برگیرد به جهد بسیار، چون کسی پیدا آید که این سنگ برگیرد و وی را از این رنج کفایت کند، بدان شاد شود. چون این واعظ شاد نشود و اندر خود حسد بیند بباید دانست که مقصود وی آن است که به خود دعوت کند نه به خدای تعالی. و دیگر نشان آن که چون اهل دنیا و ولایت اندر مجلس وی بنگرد، هم بر عادت خویش همی باشد. و دیگر آن که چون سخنی فراز آید که خلق بدان نعره خواهند زد و بخواهند گریست و آن سخن اصلی نباشد، به ترک آن بباید گفت. این و امثال این باید که اندر باطن خود تفقد می کند، اگر بیند که کراهیت نیابد و از این می نیندیشد، مرایی تمام است، و اگر کراهیتی بیند اندر خویشتن دلیل آن است که نیتی دیگر است باید که جهد کند تا آن دیگر نیت غالب شود.

به سرم گذار پایی و تفقدی به رحمت ز من شکسته دل خسته روان خون جگر کن

داری اگر ز لطف نظر جانب صغیر سلطانی و تفقد حال گدا کنی

خرد بوده (‌پست و بی‌اصل‌) واپیشوار (‌؟‌) مردم را نگاه مدار (‌تفقد و احسان مکن‌) چه ترا سپاس نخواهد داشت‌.

از تفقدهای عامم نیز کردی ناامید بیش ازین بود از تو امید دل شیدای من

چو بلبل ز تاک این تفقد بدید یکی آه سرد از جگر برکشید

گر مهر منت به دل نباشد می کن تو تفقدّی زبانی

۴۳. کاروان زده و کشتی شکسته و مردم زیان رسیده را تفقد حال به کمابیش بکند که اعظم مهمات است.