تخلص

سید علی قاضی علوم مقدماتی را در تبریز در نزد پدرش، سید حسین قاضی و میرزا موسی تبریزی و میرزا محمدعلی قراچه داغی آموخت. دروس ادبیات عرب و ادبیات فارسی را در نزد میرزا محمدتقی تبریزی متخلص به «نیر» خواند. سید علی قاضی در سال ۱۲۷۲ شمسی در سن ۲۴ سالگی عازم نجف شد. او پس از اقامت در نجف، تحصیلات خود را در نزد اساتیدی از جمله فاضل شربیانی، محمد ممقانی، شیخ الشریعه اصفهانی، میرزا حسین خلیلی و آخوند خراسانی ادامه داد و در سن ۲۷ سالگی به درجه اجتهاد رسید.

خدا از نیش آن شاعر، عزیزان را نگه دارد که بر اندام او هر مو تخلص سوزنی دارد!

محمدصادق بن حاجی میرزا حسین فراهانی (۱۱ مرداد ۱۲۳۹ — ۱۲۹۶) ملقب به ادیب‌الممالک فراهانی و امیرالشعرا و متخلص به امیری و پروانه شاعر، ادیب و روزنامه‌نگار دوره مشروطه. پس از مهارت و شهرت در شاعری، مظفرالدین شاه به او لقب ادیب الممالک داد.

ابراهیم شکیبایی لنگرودی متخلص به عاصی شاعر اهل لنگرود بود.

سوم آنکه متذکر شود که زمان مصیبت و بلا اندک، و وقت آن کوتاه است و عن قریب از آن مستخلص شده به خانه راحت و استراحت می رود و حالی از حالات دنیا را بقایی نه و آدمی را حیاتی معلوم نیست و تا چشم برهم زده زمان محنت سرآمده و وقت رحلت رسیده و مصائب فراموش گشته است.

و هُوَ حکیم علی بن محمد ترمدی، از فحول حکما و عدول علمای زمان خویش بوده. علی قلیخان لکزی متخلص به واله در تذکرهٔ خود احوال وی را ذکر نموده. غرض، این دو رباعی از اوست:

آرامگاه ابن یمین در ابتدا، ساختمانی از خاک و خشت بود که رو به ویرانی گذاشته بود. با پیگیری‌های عبدالرفیع حقیقت، یک ساختمان شش گوشه به جای ساختمان قدیمی طراحی و ساخته شد. سنگ قبر شش گوشه ابن یمین در وسط بنا قرار دارد و شش گوشه بنا، تداعی کننده یک گل باز شده است. فضای سبز اطراف آرامگاه نیز با نرده محصور شده‌است. این بنا که در سال ۱۳۵۳ ساخته شده‌است، به عقیده برخی، نمادی از کلاه سربداران می‌باشد. بر روی سنگ قبر ابن یمین نوشته شده است: «آرامگاه امیر فخرالدین محمد ابن یمین‌الدین متخلص به ابن یمین، شاعری بوده‌است دانشمند، دوران زندگی را با کمال مناعت و وارستگی به پایان رسانده‌است».

وَ نَقُولُ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِیقِ یعنی خزنة جهنم فردا با ایشان گویند: ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِیقِ این کلمه با کسی گویند که وی را از عفو نومید کنند، گویند: ذق ما أنت فیه ای لست بمتخلص عنه.

وفا صبور تخلص دل اضطراب لقب چها میان قرار و شکیب خواهد شد

در شعر تخلص بتو کردم که وجود نظمیست که از روی تو مطلع دارد

سید احمدخان ملک ساسانی با تخلص شعری ساسانی از دیپلمات‌های عصر قاجار، پهلوی اول و پهلوی دوم و از نویسندگان ایرانی بود.

سرو را شوق قدت، تنها همین موزون نکرد لاله را داغی تخلص داد و گل را جعفری

چو زو حدیث کنی از شهان حدیث مکن خطا بود که تخلص کنی همای به خاد

میرزا احمد، ملقب به نقیب‌الاشراف و سپس نقیب‌الممالک (زادهٔ ۱۲۳۸ ه‍.ق در شیراز – درگذشتهٔ ۱۳۰۲ ه‍.ق در اصفهان)، پسر حاج درویش حسن شیرازی، متخلص به «نقیب». از شاعران متأخر فارسی‌زبان است. او داستان‌گو و نقال دربار ناصرالدین‌شاه قاجار بوده‌است.

عبدالرحیم اصفهانی (درگذشت ۱۳۱۵ه‍. ق) شاعر و خوشنویس، هم‌عصر ناصرالدین‌شاه قاجار در سده سیزدهم هجری در اصفهان است که به «افسر» تخلص می‌کرد.

امیر هوشنگ ابتهاج (۶ اسفند ۱۳۰۶ – ۱۹ مرداد ۱۴۰۱) متخلص به ه‍. ا. سایه، شاعر و پژوهش‌گر سوسیالیست ایرانی بود. او نخستین کتابش به نام نخستین نغمه‌ها را در سال ۱۳۲۵ منتشر کرد. از آثار دیگر او می‌توان به تصنیف «سپیده» و غزل‌های «در کوچه‌سار شب»، «حصار» و «ارغوان» اشاره کرد. او در رادیو از ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۶ سرپرست برنامهٔ گل‌ها و همچنین پایه‌گذار برنامهٔ موسیقایی گلچین هفته بود.

هر که سر در سر معنی نکند همچو قلم به که ناموس تخلص نکشد بر گردن

میرزا رضی آرتیمانی یا میرزا رضی‌الدین آرتیمانی مشهور به میرمحمد متخلص به رضی (زادهٔ ۹۷۸ در روستای آرتیمان – درگذشتهٔ ۱۰۳۷ هجری قمری) از شاعران و عارفان مشهور دوران صفویه بود.

صاحب مجمع‌الفصحاء در شرح حال شعرای معاصر دو شاعر آزادتخلص را یکی به‌عنوان «آزاد حبشی» و دیگری به نام «آزاد» مطلق یاد کرده‌است. لیکن این هر دو چنان‌که از خود کتاب مستفاد می‌شود یکی است.

رفتیم با تخلص این شعر آبدار کانرا اگر چنان بگذاریم ابترست