دائره

تا فلک آکنده باد از دل و جان عدوت مزبلهٔ آب و خاک دائرهٔ باد و نار

نقش تو می کند رقم صفحه درون پا می نهد ز دائره خود برون قدح

عقلی که شمس تابدش از مشرق ضمیر نفسی که اوست دائره چرخ را مدیر

ابن حنبلی بسیار به آموزش، نوشتن و تألیف می‌پرداخته است و در بسیاری از دانشها چیره‌دست بوده‌است. او شاگردان فراوانی را پرورانیده بوده‌است. دائره المعارف بزرگ اسلامی ۷۳ اثر نوشته وی را نام برده است که گرچه از آن میان، نسخه‌هایی از بسیاری همکنون نیز دردست هستند، اما برخیشان هم نابود شده‌اند. بسیاری از نسخه‌های خطی کتاب‌های وی هنوز چاپ نشده‌اند.

بر صفحه سیمین نبود دائره مشک از زلف تو بر چهره آراسته خوشتر

هفت دفتر چیست این آن نقطه باشد کاندرو دائره ایجاد را یارند مضمر داشتن

به نوشته دائره المعارف بزرگ اسلامی «اصل اصطلاحی در علم حدیث به معنی هر یک از نوشته‌های آغازین [است] که مستقیماً از کتابت شنیده‌ها پدید آمده بودند... در نوشتن یک اصل، نویسنده بدون کوششی در جهت مدون سازی احادیث مسموع خود را تنها با کتابت به ضبط می‌آورده است.» لذا هر کتاب حدیث اصل نیست و مثلاً کتاب حدیثی که به یک موضوع خاص فقهی مثل صلاه می‌پردازد اصل خوانده نمی‌شود.

این نظریه این امر را برای طرفداران خود آسان کرد که استدلال کنند که محیط طبیعی ایالات متحده مانع از ایجاد فرهنگ واقعی در این کشور خواهد شد. ابه راینال، نویسنده دائره المعارف فرانسوی در سال ۱۷۷۰ می‌گوید: «آمریکا هنوز شاعر خوب، ریاضیدان توانا، یک فرد نابغه در یک هنر یا یک علم واحد تولید نکرده‌است». این نظریه توسط متفکران اولیه آمریکایی مانند الکساندر همیلتون، بنجامین فرانکلین و توماس جفرسون مورد بحث و بررسی قرار گرفت. جفرسون، در یادداشتهای خود در مورد ایالت ویرجینیا (۱۷۸۱)، بررسی دقیق بوفون را از نظر علمی ارائه کرد. همیلتون این ایده را در شماره ۱۱ فدرالیست (۱۷۸۷) به شدت محکوم کرد.

لا جرم چون عمر تیغ بر کشید و گفت: هر که گوید که: مصطفی (ص) بمرد سرش برگیرم، ابو بکر که قدم صدق او در دائره جمع مستحکم بود، بمنبر بر آمد و بانگ بر عمر زد و بر دیگران، که: «من کان یعبد محمدا فانّ محمدا قد مات، و من کان یعبد اله محمد فانّه حیّ لا یموت». عظیما! خدایا! جبارا! کردگارا، که همه اوست! بود خلقان بداشت او! نابود ایشان بحکم او! بقاء عالمیان بارادت او! فناء آدمیان بمشیّت او! باقی همیشه و زنده پاینده او! کُلُّ شَیْ‌ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ».

کس بسته او را نتواند بگشادن از بس که در او دائره و حلقه و اشکال

نه دائره سپهر از آن دائم گردند بگرد مرکز غبرا

گفت این دائره مقطوع النسل چون خر اخته و پاپ رم باد

لیک از دائره بیرون مرغیست که از این دائره بیرون بادا