فرانسه

فَرانسه (France)
موقعیت. جمهوری فرانسه پهناورترین کشور اروپای غربی است و در ساحل شرقی اقیانوس اطلس جا دارد. از شمال به دریای مانش، از شمال شرقی به بلژیک و لوکزامبورگ، از شرق به آلمان و سوئیس و ایتالیا، از جنوب به دریای مدیترانه و اسپانیا و کشور کوچک آندورا، و از غرب به اقیانوس اطلس محدود شده است. پرنس نشین موناکو، بخش کوچکی از کرانه های مرزی این کشور در دریای مدیترانه را تشکیل می دهد و جزیرۀ کُرس بخشی از خاک فرانسه محسوب می شود. مساحت این کشور همراه با جزیرۀ کُرس و دیگر جزایر ساحلی ۵۵۱,۴۵۸ کیلومتر مربع است و شهر پاریس پایتخت آن است.سیمای طبیعی. نیمی از کشور فرانسه را کوهستان های مرتفع و نیمۀ دیگر را دشت های وسیع و نسبتاً ناهموار تشکیل داده است. کوه های پیرنه با بلندی ۳,۲۹۸ متر؛ (قلۀ پیک دِ وینمال) در جنوب، این کشور را از اسپانیا جدا می کند و کوه های آلپ با ارتفاع ۴,۸۰۸ متر؛ (کوه مون بلان) مرز فرانسه و ایتالیا را تشکیل می دهد. کوه های ژورا فرانسه و سوئیس را از هم جدا می کند و کوه های وُژ که به وسیلۀ درّۀ بِلفور از کوه های ژورا جدا شده است، در شمال شرقی فرانسه جا دارد. گرانکوه مرکزی فرانسه، فرابوم مرتفعی است با وسعت ۸۵ هزار کیلومتر مربع که در مرکز جنوبی فرانسه قرار دارد و از آتشفشان های خاموش متعدد تشکیل شده است. دره هایی چند آن را قطع می کنند و رودخانۀ رون، که از شمال به جنوب جریان دارد، این گرانکوه را از کوه های آلپ جدا می سازد و کوه پوئی دو سانسی، با ارتفاع ۱,۸۸۵ متر، بلندترین نقطۀ آن است. فلات مزبور با شیب تند به درّۀ رود رون در شرق و کرانه های مدیترانه در جنوب منتهی می شود و حوضه های سن، لوآر، و گارون در شمال و غرب آن جای دارند. بیشتر رودخانه های فرانسه مانند مارن، اوب، یون، لوآر، آلیه، کروز، شارانت، دوردونی، لوت، و تارن از همین ارتفاعات سرچشمه می گیرند. نواحی شمال و غرب فرانسه را جلگه های پهناور کمابیش ناهمواری فراگرفته است که تپه ماهورهایی در گوشه و کنار آن دیده می شود. حوضۀ سِن در شمال و حوضه های لوآر و گارون در غرب آن قرار دارند و خلیج سِن، خلیج سَن مالو، و خلیج بیسکی و نیز جزایر ساحلی ایل دولرون، ایل دو رِه، بل ایلان مِر، و ایل دوئه سان عوارض ساحلی این نواحی محسوب می شوند. کشور فرانسه به ۲۲ ناحیه و ۹۶ دپارتمان تقسیم می شود و شهرهای مهم آن عبارت اند از پاریس، بوردو، رِن، اورلئان، مونپلیه، نانسی، تولوز، لیل، نانت، مارسی، لیون، و نیس. نواحی شمال غربی فرانسه اقلیم دریایی معتدل دارد و نوسان دمای آن کم و بارندگی آن زیاد است. نواحی درون بومی دارای بارندگی فصلی است و میانگین دما نیز در این بخش ها بالاتر است. نواحی جنوبی اقلیم مدیترانه ای دارد و زمستان هایش ملایم و تابستان های آن بسیار گرم و خشک است. بخش های شرقی فرانسه اقلیم قاره ای دارند و بارندگی تابستانی آن ها فراوان است، و طوفان های تُندَری پدیدۀ متداول آن است. میانگین دمای شهر پاریس در دی ماه سه درجۀ سانتی گراد و در تیرماه بیست درجۀ سانتی گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۵۷۳ میلی متر می رسد. تنوع اقلیمی و اختلاف ارتفاع، موجب تنوع در پوشش گیاهی و حیات وحش این کشور شده است. قدمت سکونت انسان در این کشور موجب دگرگونی پوشش گیاهی آن شده و بسیاری از جنگل ها به کشتزار و نواحی مسکونی تبدیل شده است. جلگه های شمال و غرب از گیاهان همیشه بهار و خلنگ پوشیده شده و نواحی حفاظت شده را جنگل های بلوط فراگرفته است. دامنه های پیرنه و گرانکوه مرکزی را مراتع و چراگاه های وسیع پوشانده و پوشش گیاهی نواحی جنوب شرقی گیاهان مدیترانه ای و باغستان های زیتون، شمشاد، غان، آویشن و اکلیل کوهی است. اسب و گاو وحشی و فلامینگو، به ویژه در دلتای رود رن، ازجمله حیات وحش آن محسوب می شوند.
اقتصاد. فرانسه از پیشرفته ترین کشورهای اتحادیۀ اروپا است. اقتصاد آن از دهۀ ۱۹۵۰ به سرعت رشد یافته و به بزرگ ترین تولیدکنندۀ فرآورده های کشاورزی و صنعتی تبدیل شده است. به کارگیری روش های نوین و سازمان دهی تعاونی ها، به تولید انبوه گندم و فرآورده های دامی و لبنی و شراب منجر شده و موقعیت شاخصی را در میان اعضای اتحادیۀ اروپا به دست آورده است. غلات، ذرت، برنج، دانه های آفتابگردان، چغندرقند، و سیب زمینی عمده ترین فرآورده های کشاورزی فرانسه را تشکیل می دهند، سیب نورماندی و برتانی آن مشهور است و برندیِ سیب فرانسه شهرت جهانی دارد. فرانسه بعد از ایتالیا بزرگ ترین تولیدکنندۀ شراب در جهان است و دامداری آن بر تولید فراوان گوشت و فرآورده های دامی و لبنی استوار است. حدود یک پنجم از مساحت این کشور از جنگل پوشیده شده و با تولید۳۶.۵ میلیون متر مکعب چوب در سال، سومین تولیدکنندۀ چوب و الوار در اروپا محسوب می شود و در عین حال، از نظر اصلاح و ترمیم جنگل نیز در ردیف اول قرار دارد. فعالیت های شیلاتی فرانسه بیشتر در اقیانوس اطلس متمرکز است و صید سالانۀ آن به حدود ۵۸۰هزار تن می رسد. صنعت فرانسه برخلاف دیگر کشورهای اروپایی متکی به بخش های خصوصی کوچک است و معادن آهن و زغال لورَن که روزگاری شهرت جهانی داشت، روبه پایان است و فرانسه به ناچار سوخت مورد نیاز خود را از خارج وارد می کند و فقط بوکسیت، پتاس، نمک سنگی و اورانیوم، آن هم در میزانی محدود، استخراج می شود. تقریباً سه چهارم از نیروی الکتریسیتۀ فرانسه که میزان تولید آن به ۶۳۰۰ مگاوات می رسد، از نیروگاه های هسته ای به دست می آید و نیروگاه های برقابی متعددی نیز احداث شده است. معادن نفت و گاز فرانسه خیلی محدود است و منابع مورد نیاز باید از خارج وارد شود و بزرگ ترین پالایشگاه نفت اروپا را دارد. تولید فولاد، انواع خودرو، هواپیما، کشتی، جنگ افزار، مواد شیمیایی، منسوجات، مواد غذایی، عطر و اُدکلن و مواد آرایشی ازجمله فعالیت های صنعتی آن محسوب می شوند.
حکومت و سیاست. به موجب قانون اساسی جمهوری پنجم فرانسه، که در ۱۹۵۸ تدوین و تصویب شده، نوع حکومت این کشور جمهوری چندحزبی با دو مجلس قانون گذاری است. رئیس جمهور در رأس امور قرار دارد و مردم او را برای هفت سال برمی گزینند و او نخست وزیر و هیئت دولت را برای ادارۀ امور منصوب می کند. مجلس شورای ملی فرانسه ۵۷۷ نماینده دارد که برای دوره های ۵ساله انتخاب می شوند و مجلس سنای آن نیز ۳۲۱ عضور دارد که هر سه سال یک بار یک سوم از آنان تعویض می شوند.
مردم و تاریخ. جمعیت فرانسه حدود ۶۵,۸۲۱,۸۸۵ نفر (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن به۱۱۹ نفر در کیلومتر مربع است. روند افزایش جمعیت این کشور۰.۳ درصد است و فرانسوی ها۹۰.۶ درصد از جمعیت آن را تشکیل می دهند.۷۶.۵ درصد از مردم آن پیرو کلیسای کاتولیک رُم اند و۷۵.۵ درصدشان در شهرها زندگی می کنند و زبان رسمی آنان فرانسه است. امید به زندگی در فرانسه۷۸.۵ سال است و ۹۹ درصد از بزرگ سالان آن باسوادند. کهن ترین نیای انسان امروزی یا انسان کرومانیون، حدود ۳۰هزار سال پیش در فرانسه می زیسته است. تاریخ مستند فرانسه با سکونت گل ها که از اقوام سلت بودند و در ۸۰۰ پ م در راینلاند سکونت گزیدند، آغاز می شود. اقوام مزبور در قرن ۵ پ م بخش وسیعی از قارۀ اروپا را اشغال کردند و با رومیان هم مرز شدند. امپراتوری روم، در ۵۸ تا ۵۰پ م سراسر فرانسه را تصرف کرد و آرامشی ۵۰۰ساله بر آن سرزمین حاکم شد. شاهان فرانسه که به خاندان مروونژیان وابسته بودند، آداب و فرهنگ فرانسویان را در این مدت پاس داشتند و از نابودی آن جلوگیری کردند. شارل مارتِل (۶۸۸ـ۷۴۱م) اعراب مغربی مسلمان را که از اسپانیا به فرانسه حمله کرده بودند، در ۷۳۲م به عقب راند و سلسلۀ کارولنژی را تأسیس کرد. فرزندش شارلمانی (۷۴۲ـ۸۱۴م) که با قدرت تمام سلطنت کرد، آلمان را به امپراتوری خود ضمیمه کرد و شهر اکس لا شاپل (آخن) را به پایتختی برگزید. جنگ های صدسالۀ فرانسه و انگلستان (۱۳۳۷ـ۱۴۵۳) بخش وسیعی از فرانسه را در اختیار انگلستان قرار داد و مرگ سیاه (۱۳۴۷ـ۱۳۵۱) بسیاری از فرانسویان را به دیار نیستی فرستاد و شارل هفتم (۱۴۱۲ـ۱۴۳۱) با یاری ژاندارک انگلیسی ها را از فرانسه بیرون راند. لوئی سیزدهم (۱۶۰۱ـ۱۶۴۳) با یاری کاردینال ریشِلیو فرانسه را به قدرت برتر اروپا مبدل کرد و دوران سلطنت لوئی چهاردهم که تا ۱۷۱۵ به درازا کشید، درخشان ترین عصر تاریخ فرانسه را به یادگار گذارد. لوئی پانزدهم با عیاشی های خود انقلاب فرانسه را زمینه سازی کرد و انقلاب ۱۷۸۹ لوئی شانزدهم را به اعدام محکوم ساخت و عصر جدیدی در تاریخ فرانسه پایه گذاری کرد و رژیم جمهوری جای نظام سلطنتی را گرفت. خون ریزی، اغتشاش و جنگ، فرانسه را از هر سو در معرض تهدید قرار داد و ناپلئون بناپارت در ۱۷۹۹ به نابسامانی پایان داد و در ۱۸۰۲ با عنوان امپراتور زمام امور فرانسه را در دست گرفت. او دشمنان فرانسه را در جنگ های متعدد شکست داد و تا شهر مسکو پیش رفت. نبرد واترلو (۱۸۱۵) به زندگی سیاسی وی پایان داد و بار دیگر خاندان سلطنتی بوربون برای مدت کوتاهی زمام کشور را در دست گرفتند. آخرین فرد خاندان بوربون در ۱۸۴۸ از سلطنت خلع شد و نظام جمهوری برای بار دوم در این کشور حاکم شد و لوئی ناپلئون به ریاست جمهوری رسید. او به سبب خودکامگی جمهوری دوم را لغو کرد و با نام امپراتور ناپلئون سوم زمام فرانسه را در دست گرفت. ناپلئون سوم در جنگ فرانسه و پروس شکست خورد و از سلطنت خلع شد، و نظام جمهوری برای بار سوم بر کشور حاکم شد. فرانسه در جنگ جهانی اول آسیب بسیار دید و تلفات سنگینی را تحمل کرد. آشفتگی های سیاسی و اجتماعی این کشور دولتمردان آن را وادار کرد که در برابر تندروی ها و زیاده خواهی های آلمان نازی راه سازش پیش گیرند و سرانجام در مقابل حملات برق آسای آلمان در ژوئن ۱۹۴۰ به زانو درآمدند و نیمی از خاک فرانسه در اشغال آلمان نازی قرار گرفت. ژنرال شارل دوگل که در انگلستان به سر می برد، موجودیت فرانسۀ آزاد را اعلام کرد و در پایان جنگ به فرانسه بازگشت و جمهوری چهارم فرانسه را اعلام داشت. نابسامانی اقتصادی و ضعف نظامی و مسائل سیاسی، فرانسه را در کنترل مستعمرات خود ناتوان کرد و مستعمرات این کشور یکی پس از دیگری به استقلال رسیدند. شورش و استقلال خواهی مردم الجزایر به جنگی خونین انجامید و موجبات سقوط جمهوری چهارم فرانسه را فراهم آورد. ژنرال دوگل در ۱۹۵۹ مأمور تشکیل جمهوری پنجم شد و با همه پرسی ۱۹۶۱ الجزایر نیز به استقلال رسید. دوگل در ۱۹۶۹ از ریاست جمهوری فرانسه کناره گرفت و جانشینان او، که بیشتر از پیروانش بودند، زمام امور کشور را تا به امروز در دست گرفته اند.