سفالگری

معنی کلمه سفالگری در لغت نامه دهخدا

سفالگری. [ س ُ / س ِ گ َ ] ( حامص مرکب ) خزف سازی. کوزه گری.

معنی کلمه سفالگری در فرهنگ فارسی

عمل و شغل سفالگر .

معنی کلمه سفالگری در دانشنامه عمومی

«میناکاری روی سفال». دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۱۰ - ۲۴.
سُفالگری ساختن ظروف با گِلِ رس است و به ظرف ساخته شده از این طریق سفال می گویند. از مشهورترین سفالینه ها می توان به کوزه و پیاله سفالین اشاره کرد. پیش از رواج شیشه سفالینه ها رایج ترین مظروفات بشر بودند. مرغوب ترین خاک در صنعت سفالگری خاک رس می باشد که به دلیل وجود مقادیر بالای آهن در آن، به رنگ سرخ است. سفالگری از نخستین صنایع بشر است. خاستگاه آن گرچه به درستی آشکار نیست ولی از روی یافته های کهن، سرزمین باستانی سومر می دانند و البته به تازگی کشف تمدن جیرفت تردیدهایی در مورد این نظریه ایجاد کرده است. تمدن معروف به کنار صندل که طبق آخرین کاوش ها قدمت آن را به شش هزار سال پیش می دانند و لوحی که در جیرفت کشف شد برای مطالعه به آمریکا و فرانسه فرستاده شد که توسط استادان شیکاگو و پاریس رمزگشایی شد و نتایج نشان داد این منطقه ۳۰۰ سال از خط نوشتاری تمدن شوش قدیمی تر است.
ظرف های سفالی، شاید یکی از قدیمی ترین ساخته های انسان است. انسان های اولیه از آن زمان که به فکر ذخیرهٔ آب و غذا افتادند و به خاصیت چسبندگی و شکل گیری گل رس پی بردند ظرف های سفالی را به شکل های گوناگون ساختند.
با گذشت زمان و گسترش زندگی، سفالگری هم تکامل یافت. انسان های آفریننده با دست هایشان بر ظرف های گلی نقش و نگارهایی کشیدند و آن ها را با رنگ های گوناگون آراستند. در نقاطی از ایران از جمله مند گناباد، لالجین، میبد یزد، کاشان، شهرضای اصفهان، زنوز آذربایجان، کوزه کنان آذربایجان، کلپورگان سیستان و بلوچستان، جویبار مازندران و سیاهکل گیلان ظروف سفالین تهیه می شود.
تولید وسایل و محصولات سفال و سرامیک در هر یک از نقاط نامبرده با اختلافی اندک در نوع مواد اولیه، رنگ و طرح تهیه می شود و به همین دلیل محصولات هر ناحیه به خوبی قابل تشخیص از فرآورده های سایر نقاط است.
ساختن ظروف سفال متعلق به زمانی است که انسان در دشت زندگی می کرد و روستای اولیه شکل گرفته است و یکجانشینی بوده است. این ظروف معمولاً برای نگهداری مواد غذایی ساخته شده است. ظروف سفالی خاصیت فاسد نشدنی دارند؛ اما از سویی به دست آوردن این ظروف، امکان تعبیر و تفسیر بخش های مهمی از زندگی انسان های اولیه را فراهم آورده است.

معنی کلمه سفالگری در دانشنامه آزاد فارسی

از هنرهای صناعی کهن ایرانی. سفال از خاک رُسِ پخته حاصل می شود و جزو سرامیک هاست. سرامیک انواع گوناگونی دارد، مانند چینی و شیشه که «سفال» نوعی از آن است. عمده ترین انواع سرامیک خانگی و تزیینی عبارت اند از سفالینه، سفال سنگی و چینی استخوانی(چینی لعاب دار). چینی استخوانی از مخلوط پنج درصد خاکستر استخوان و گِل چینی تهیه می شود؛ این نوع چینی نخستین بار در غرب به تقلید از چینیِ کشور چین ساخته شد. چینی استخوانیِ استاندارد بریتانیا، که در حدود ۱۸۰۰ ابداع شد، از مخلوط گِل با خاکستر استخوان گاو نر تهیه می شد. نمونۀ سخت تر آن، که پاریننامیده می شود، در قرن ۱۹ رواج یافت و برای ساخت مجسمه های تزیینی کوچک به کار می رفت. چینی با لعاب سخت، بسیار محکم است و وقتی ضربه بخورد صدایی زنگ دار می دهد و سطح ظاهری آن همچون جلوۀ پوستۀ صدف پوششی درخشان و شفاف است. این چینی که از کائولینو خاک چینی(مخلوط فِلِدْاسپارزودگداز و مقدار زیادی سیلیکات، که به شکل پودر نرم سفید درآمده باشد) ساخته می شود، در دمای بسیار بالا تا ۱۴۰۰ درجۀ سانتی گراد، حرارت داده می شود. چینی، نخست در حدود قرن ۶ م در چین و از سفال نشکن، شکل گرفت. در قرن ۱۸ فرمول ساخت آن، در آلمان و سپس در فرانسه، ایتالیا، و انگلستان ابداع شد. در اوایل قرن ۱۹ ظروف چینی برای نخستین بار در امریکا تولید گردید. تاریخ سفالینه سازی ایران به هزارۀ چهارم پ م می رسد. در آن زمان، بیشتر مردم دورۀ نوسنگی زندگی کشاورزی و روستایی داشتند و در ساختن اشکال گوناگون سفالینه ها برای کارهای روزانه و امور مذهبی توفیق یافته بودند. کهن ترین سفال یافت شده در ایران، متعلق به هزارۀ چهارم پ م است. در کنار این ظرف دست ساز، ظرف سرخی با لکه های سیاه، که از پخت ناقص حاصل می شود، به دست آمده است. آثار به جامانده از شوش، سیلک (کاشان)، لرستان، تپۀ حسنلو (آذربایجان)، تخت جمشید (شیراز)، اسماعیل آباد (قزوین)، تپۀ حصار (دامغان)، جرجان، ری، نیشابور، از زیباترین و با ارزش ترین آثار سفالین در جهان است. در موزۀ آبگینه و سفالینه های تهران، سفالینه های منقوش متعلق به هزاره های پ م و نیز سفالینه های زیبای لعاب دار دورۀ اسلامی در انواع مینایی، زرین فام، سفید، آبی، و لاجوردی به نمایش گذاشته شده است. ابزارهای ابتدایی و ساده ای که در تولید سفال به کار می رود، عبارت اند از الک، آسیاب، سنگ شکن، مخلوطگر، خشک کن، کوره، و چرخ سفالگری. از مواد اولیۀ ساخت سفال اند: خاک رُس، انواع خاک های نسوز و مواد مقاوم، مانند سیلیس و گدازآورها و لعاب ها، که مواد دیگری نیز برای چسبندگی، طلایی شدن و شفاف شدن به آن ها اضافه می شوند. فرآیند تولید سفال به شرح زیر است: مرحلۀ اول، آماده سازی گلِ رُس: بعد از خردکردن کلوخه های خاک و غربال کردن آن، خاک با آب مخلوط و دوغاب تهیه می شود. بعد از این که آب اضافی تبخیر شد و به غلظت مناسب رسید، آن را وَرز می دهند (می مالند) تا رطوبت زدایی شود و خمیر مناسب به دست آید. مرحلۀ دوم، شکل دهی: با انتخاب یکی از روش های دوغابی، پودری، خمیری (بااستفاده از شیوۀ انگشتی، فتیله ای، مسطح) همچنین شکل دهی با قالب، دیواره و چرخ سفالگری از اهم این روش هایند. مرحلۀ سوم، پرداخت: این عمل موقعی میسر می شود که بدنۀ ظرف رطوبت خود را ازدست داده باشد؛ در این حالت می توان گِل را تراشید یا برش داد که در اصطلاح به آن پرداخت گویند. مرحلۀ چهارم، تزیین: تزیین بدنۀ خام ظرف های سفالین با روش های نقش کنده، نقش بریده (مشبک)، نقش افزوده، مُهری، قالبی و ترکیبی صورت می گیرد. مرحلۀ پنجم، کوره پزی: در این مرحله ظرف های سفالین در کوره قرار می گیرند تا کاملاً خشک و پخته شوند. در این مرحله، داشتن اطلاعات دربارۀ درجۀ حرارت و زمان پخت ضروری است. مرحلۀ ششم، لعاب کاری: لعاب بخشی از مواد شیشه گونه، برای زیبا و مقاوم کردن سطح بدنۀ سفال است. ازجمله انواع لعاب اند: شفاف، کدر و مات. جنس انواع آن ها عبارت اند از آلکالینی، سربی، بدون سرب، قلعی، نمکی، و فلدسپاتی. گفته اند قدمت سفال لعابی به میانه دورۀ نوسنگی در مصر بازمی گردد که اولین شیشه ساخته شد. مرحلۀ هفتم، پخت بدنۀ لعاب دار: آخرین مرحله از فرآیند تولید سفال، پُخت ظرف سفالی لعاب دار است؛ در این مرحله، لعاب منبسط می شود و حالت شیشه ای به خود می گیرد و سرانجام تولید سفال به پایان می رسد. در مورد سفال های زرین فام، آب طلادادن و زراندودکردن قبل از پخت، که مرحلۀ نهایی است، صورت می گیرد و سپس آن را جلا می دهند. برخی از تولیدات سرامیکی که اکنون در کارگاه های سنتی سفالگری تولید می شود، عبارت اند از کاسه، بشقاب، فنجان، قوری، قندان، تنگ آب، گلدان، کوزه، قاب، قدح، و ... که در شهرهای لالجین (همدان)، میبد (یزد)، شهرضا (اصفهان)، کلپورگان (سراوان بلوچستان)، زُنوز (تبریز)، سیاهکل (گیلان)، نطنز و گناباد تولید می شود.

جملاتی از کاربرد کلمه سفالگری

سفالگری و سرامیک: صنعت سفالگری در استان سمنان از پیشینه معتبر برخوردار است. به‌طوری‌که دکتر اریک اشمید هنگام حفاری در اطراف دامغان امیدوار به کشف شهر افسانه‌ای هکاتوم پلیس یا شهر صد دروازه بود، به مجموعه‌ای از بهترین فراورده‌های صنعتگران دو تا سه هزار سال قبل از میلاد مسیح دست یافت. این فراورده‌ها شامل کوزه‌های بزرگ به اشکال هندسی و دارای لعاب قهوه‌ای روشن و کرم بودند. در سال‌های اخیر، راه‌اندازی واحدهای آموزش سفالگری و سرامیک در شهرهای سمنان و شاهرود موجب احیا و رشد بیشتر این صنعت در استان شد. در حال حاضر سفالگران استان سمنان در کارگاه‌های سفالگری و سفال‌سازی در سطح استان به ساختن گونه‌هایی ارزشمند سفال مشغولند.