ابصار

حقیقت- امر عام از حیثیت مفهوم اگرچه به کلی نزدیک تر بود، لیکن خاص از حیثیت حقیقت جمع به نمایندگی اولی است که هرچه عام را هست خاص را هست، و لاینعکس: هوالذی انشاءکم و جعل لکم السمع و الابصار و الافئدة.

حق تعالی معقول عقل هیچ عاقل نیست یرا که «لا تدرکه الابصار و لا یکنفه العقول و هو یدرک الابصار و یکنف العقول و لا یحیطون بشیء من علمه الاّ بماشاء و قد احاط بکلّ شیءٍ علماً.»

گر نصیر او راخدایش خواند چون خورد شد بصیر احولی را دور از چشم اولوالابصار داشت

اَیا غبار درت سرمه اولی‌الابصار اسیر قید عبودیتت دل احرار

به روی او نظر دیده اولوالابصار به مدح او شعف خاطر اولوالالباب

ابصار، روستایی از توابع شهرستان طالقان در استان البرز ایران است.

از جمله ذیول و ملحقاتی که بر کتاب نوشته شده می‌توان از ذیلی که فرزند مؤلف در یک جلد نگاشته، نام برد، کتاب ابن حجر با عنوان «انباه الغمر فی ابناء العصر» نیز می‌تواند به عنوان ذیلی بر البدایة مطرح باشد، ذیل دیگر از ابن حجی با عنوان «عبر الابصار و خبر الامصار» است که قاضی ابن شهبه بر این کتاب مطالبی افزوده‌است، در انتها نیز باید از ذیل تاریخ‌نگار مشهور صلاح الدین محمد بن شاکر کتبی یاد کرد. همچنین محمد بن محمد دلشاد اصل کتاب را به ترکی برگردانده است.

بر هر یک از کتب اربعه شرح‌های متعددی نگاشته شده‌است، مهم‌ترین این شرح‌ها مرآة العقول اثر محمدباقر مجلسی و شرح ملاصالح مازندرانی بر کتاب کافی است. روضة المتقین و لوامع صاحبقرانی از محمدتقی مجلسی شرحی بر کتاب من لایحضره الفقیه است و ملاذالاخیار اثر محمدتقی مجلسی و غایة المرام از نعمت‌الله جزایری شرحی بر تهذیب الاحکام است. جلاء الابصار اثر عبدالرضا طفیلی نیز شرحی بر الاستبصار است که معروف‌ترین شرح‌های کتب اربعه به‌شمار می‌آیند.

در این حال جبرئیل این آیه را آورد: و ان یکاد الذین کفروا لیزلقونک بابصارهم لما سمعو الذکر و یقولون انه لمجنون و ما هو الا ذکر للعالمین

مِنْ حَیْثُ لا تَرَوْنَهُمْ لا ترون اجسادهم، و لا تعلمون مکانهم، لان اجسامهم رقیقة، و فی ابصارنا ضعف عن ادراک الرقیق اللطیف. و عن محمد بن اسحاق، قال: بلغنی ان ابلیس تزوج الحیة التی دخل فی جوفها حین کلّم آدم بعد ما اخرج الجنة، فمنها ذریته.

هذا الهلال یروق ابصار الوری حسنا و لیس کحسنه لتمامه

من گرفتم چمن آرا ز چمن بیرون رفت سر بسر شبنم این باغ اولوالابصارند

همین شهزاده تا روز جزا زیب جهان بادا که خوش زیبنده در چشم اولوالابصار می‌آید

سید مهدی ابن الرضا خوانساری در کتاب ضیاء الابصار در وصف سید هاشم موسوی می‌نویسد:

محدثی باید جهان را کان بود ذاتی قدیم وین حقیقت مختفی نزد الوالابصار نیست