استغفار

سنگ می‌ندهد به استغفار در این بود انصاف نفس ای جان حر

گرش غول شهر گوئی جای این گفتار هست ورش دیو دهر خوانی جای استغفار نیست

در تعداد آیات این سوره اختلافی وجود ندارد و همه در آن روی عدد سه متفق هستند. محتوای این سوره دربارهٔ فتح و پیروزی و حمد و استغفار و این نوع مسائل است و مربوط به شخص پیامبر اسلام است. متن سوره با ترجمه مکارم شیرازی، مفسر شیعه، عبارت است از:

به خطائی که بگذرد در وهم عاقلان را سزاست استغفار

«اعتراف به گناهان» و «طلب استغفار» نزد کشیش به‌عنوان امری اخلاقی در کلیسای کاتولیک، آیینی مقدس شمرده می‌شود. همچنین کلیسای کاتولیک به «حق زندگی» باور دارد و آموزه‌ها و اصول اعتقادی کلیسای کاتولیک در مخالفت با عمل «سقط جنین» است.

در آسمان سوم مرد بسیار زیبایی را می‌بیند که جبرئیل او را یوسف معرفی می‌کند؛ و با یکدیگر سلام کرده و برای یکدیگر استغفار می‌کنند و یوسف مثل همه انبیاء دیگر می‌گوید: «مرحبا به پیغمبر صالح و برادر صالح و مبعوث در زمان صالح.»

ابن یزدانیار معاصر عرفایی چون جنید و شبلی ابوالحسن نوری بوده. در طبقات سلمی، تعرف کلابادی، لمع سراج و تهذیب الاسرار خرگوشی و رساله قشیری و طبقات انصاری سخنان ابن یزدانیار آمده‌است. در این آثار سخنانی از او دربارهٔ استغفار، توبه، ورع، رضا، حیا، انس به خدا، محبت و وفا، معرفت، مشاهده حق و تصوف آمده‌است. سلمی سخنان ابن یزدانیار را با واسطهٔ ابوبکر رازی و محمد بن شاذان نقل کرده‌است.

وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ ای یستغفرون عن جمیع ذلک اذا رجعوا الی الصّحو عند ظهور الاسفار من فجر القلوب، لا من فجر یظهر فی الاقطار. تا در روش باشند این سان و صفت ایشان و نعت و سیرت ایشان! باز که بکشش رسند و صبح یگانگی از افق تجلی اسفار دهد، از آن شواهد خوف و رجا و صدق و صبر استغفار کنند. مصطفی ص ازین جا گفت: انّه لیغان علی قلبی لانّی لاستغفر اللَّه فی الیوم سبعین مرة

به کویش توبه کن زاهد که عمریست رفیق از توبه استغفار کرده است

زبان به توبه نگردد چرا که بگذارد شفاعت تو گنه زیر بار استغفار

صاحبش خوانی ای کذی و کذی هان گرت می‌نخارد استغفار

وگرت آصف ثانی گویم نبود موجب استغفاری

و اندر خبر است که چون گناهی کردی اندر سر طاعتی بکن تا کفارتی بود و چون آشکارا کردی طاعتی آشکارا بکن و بدان که استغفار به زبان که دل اندر میان نباشد بس فایده ندهد. و شرکت دل بدان بود که اندر وی هراسی و تضرّعی باشد اندر طلب مغفرت و از تشویر و خجلت خالی نبود، و چون این بود، اگرچه عزم مصمم نکرده است امیدوار بود و بر جمله استغفار به زبان و غفلت دل هم از فایده خالی نباشد که زبان را از بیهوده منع کند و از خاموشی نیز بهتر بود که زبان چون به خیر عادت کرد میل به کلمه استغفار بیش کند از آن که به لعب و هذیان وغیر آن.

و گفت: بنده، خالی نیست از چهار نفس؛ یا نعمتی که آن موجب شکر بُوَد، یا منّتی که موجب ذکر بُوَد، یا مِحنتی که موجب صبر بُوَد، یا ذلّتی که موجب استغفار بود.

کن استغفار و بگدار از مناهی که بخشندت هر آن چیزی که خواهی

ابواسحاق زَجّاج، مفسر اهل سنت، بر این باور است که پس از فتح مکه و ورودِ گروهیِ مردم به اسلام، خدا به محمد دستور می‌دهد که تسبیح و استغفار بگوید، چراکه او را دارد به نزد خودش می‌برد. قَتاده، مفسر اهل سنت، نیز معتقد است پیامبر اسلام پس از نزول این سوره کمتر از دو سال عمر کرد. برخی نیز مثل زمخشری، معتقدند که پیامبر اسلام تا حدود هشتاد روز پس از آن زندگی کرد و سپس درگذشت. در روایتی از اُمِّ سَلَمه چنین آمده‌است:

محی‌الدین درویش، مفسر اهل سنت، برداشت دیگری نیز از آیه کرده‌است و آن منع کردن پیامبر اسلام از اشتغال به کار مردم است؛ زیرا زمانی که خدا، محمد را به تسبیح، حمد و استغفار امر می‌کند؛ گویی دارد او را از اشتغال به کارهای دیگر نظیر امور امت منع می‌کند. در این نوع برداشت نوعی آگاهی به تمام و کامل شدنِ تبلیغ پیامبر اسلام است و تنبیه به این نکته که محمد، عمرش رو به پایان است. آخرین کلمه از این سوره «تواب» است. تواب اگر به عنوان صفتِ خدا استعمال شود به معنی کسی است که توبه بسیاری را می‌پذیرد؛ ولی اگر به عنوان صفتِ انسان استعمال شود به معنی کسی است که بسیار توبه می‌کند.