آتشک

آتشکده چم مربوط به سده‌های متأخر دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان تفت، بخش مرکزی، روستای چم واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۲ آبان ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۹۸۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

اگر آتشکده خاموش شد در پارس چون یارب رود تا گنبد گردون شرار نار من هرشب

آتشکده شد فسرده و عشق آتشکده ساخته زدودم

از مهم‌ترین آتشکده‌های ایران آتشکدهٔ آذرگسپ، آتشکدهٔ ورهرام یزد، آتشکدهٔ باکو، آتشکدهٔ نیاسر هستند.

آتشکده آتشکوه یکی از مهم‌ترین آثار بجا مانده از دوران باستان در ایران است که در نزدیکی شهر نیم‌ور از توابع شهرستان محلات در استان مرکزی قرار دارد. مورخان قدمت این بنا را به دوره ساسانیان مربوط می‌دانند. بنای چهار طاقی آن شامل ستون‌های سنگی استوانه‌ای شکل است که بر روی هم استوار شده‌اند. این بنا دارای اتاق‌های سرپوشیده و محلی برای برافروختن آتش بوده‌است. محلی که این آتشکده قرار دارد دارای طبیعت سبزی است، اما اکنون این بنا در حال تخریب است. این اثر در تاریخ ۲۱ آبان ۱۳۱۷ با شمارهٔ ثبت ۳۱۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

کتابی جامع در ذکر شعرا نگاشته چون آذر تخلص داشت آتشکده نام نهاد که خرمن عاشقان را آتش است و فرقه عارفان را دلکش و زمره شاعران را سرمش کار و جمله بی دلان را همدم و یار.

جوهر تیغ تو در بیضه سمندر دارد زان در آتشکده تیغ شر ربارش جاست

پس از امویان، عباسیان توانستند با کمک مسلمانان ایرانی بر سرکار بیایند. آزار زرتشتیان در زمان عباسیان به طرز چشمگیری افزایش یافت. آتشکده‌ها و آرامگاه‌های آنان تخریب شدند. همچنین در این دوران عنوان زرتشتیان از ذمی و اهل کتاب به کافر تغییر یافت. زرتشتیان اجازهٔ حمام رفتن را نیز از دست دادند.

آتشکده تخت رستم در دوران ساسانی بنیاد نهاده شد و کاربری آن برای انجام آیین آتش بود که تنها موبدان زرتشتی بدان راه داشته‌اند. این آتشکده از دو تخت‌گاه (سکو) شکل گرفته‌است که یکی از آن‌ها در قلهٔ کوه و دیگری در ارتفاع پایین‌تر جای دارد. تختگاه یکم که در فضای آزاد جای گرفته‌است جایگاهی بوده که روی آن آتش می‌افروختند و روی تختگاه دوم آیین‌های دینی انجام می‌گرفته‌است. در بخش پایین‌تر کوه، نزدیک به ۱۵ متری تختگاه پایین‌تر، سازه‌ای گنبدی‌شکل وجود دارد که می‌تواند جایگاه نگهداری آتش مقدس بوده باشد. این بنا سقفی کوتاه دارد و بلندی نوک گنبد تا کف آن ۲۳۸ سانتی‌متر است و دارای دو دهنه ورودی با طاق‌هایی به شیوه معماری ایران پس از اسلام است.

وی همچنین استان سند و شبه قارهٔ هند را نیز به این مجموعه افزود. این گفته‌های مسعودی توسط جغرافیدانان قرون وسطی که از آتشکده‌های ایران یاد کرده بودند تأیید شد.

سرد نگردد ز مرگ، ای دل آتش فروز می برم از پیرهن در کفن آتشکده

نکتهٔ مهم و تاریخی در ابیات مزبور، خروش مغان است که ظاهراً در نزد مردمان باستان و قرون وسطا، مغان به آن صفت یعنی خروشیدن مشهور بودند. برخی متون کهن مغان را حافظ آتش در آتشکده یاد می‌کنند که اوقاتی از مواقع در شب و روز با صدای رسا اقدام به قرائت آیاتی از اوستا می‌نمودند. این قرائت رسا را شاهنامه به خروش تعبیر نموده‌است، به استناد شاهنامه مغان باید شغل خادمان آتش در آتشکده را حائز بوده باشند.

طوفان البکاء فی مقاتل الشهداء از معروف‌ترین مقتل‌های فارسی و به نثر و نظمی روان و استوار است. طوفان البکاء فی مقاتل الشهداء از جملهٔ معروفترین مقاتل مورد استفادهٔ عامه در سدهٔ ۱۳ و اوایل سده ۱۴ بوده که به نام جوهری نیز مشهور بوده‌است. این کتاب مشتمل بر یک مقدمه و ۱۴ آتشکده و هر آتشکده در چند شعله و یک خاتمه در احوال مؤلف می‌باشد، مؤلف آن را به نام آقا صالح خانبان تألیف نموده‌است و در انتهای کتاب آورده‌است که روز سه شنبه ۲۱ ذی القعده ۱۲۵۰ قمری از تألیف آن فارغ شده‌است.

زآتشکده هند شد آدم ز گنه پاک زین بوته محال است کسی خام برآید

رفتیم در آتشکده عشق فصیحی رنگ رخ صد شعله بی‌دود شکستیم

مؤمنم ینظر بنور الله شده هان و هان بگریز ازین آتشکده

جانا دلم آتشکده غم بادا گر خاک درت به آب حیوان بدهم

دوران باستان نزد ارمنیان یعنی دورانی که پرستش آتش، آتشکده‌ها و معابد، تمام سرزمین ارمنستان را دربر گرفته بود که حدود ششصد سال به طول انجامید و از سده دوم قبل از میلاد تا سده چهارم میلادی، سال ۳۱۰ میلادی یعنی قبول مسیحیت به عنوان دین رسمی کشور و حتی تا یک سده پس از آن سده پنجم میلادی ادامه داشته‌است.

از آنجا بشد سوی آتشکده چنانچون بود مردم دلشده

آتشکده کرمان مربوط به دوره پهلوی اول است و در کرمان، خیابان زریسف، خیابان برزو آمیغی واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۱۹۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در این بنا که تاریخ ساخت آن به سال ۱۳۰۳ خورشیدی می رسد، علاوه بر اتاق آتش،موزه مردم شناسی زرتشتیان، کتابخانه و همچنین سالن اجتماعات نیز وجود دارد.