مسجد عتیق اصفها

بنای کنونی مسجد با وسعتی حدود ۱۰٬۰۰۰ مترمربّع مشتمل بر سَردَر ورودی و جلوخان، صحن وسیع، رواقهای جانبی صحن، ایوان، گنبدخانه و شبستانهای طرفین آن، شبستان بزرگ ستون‌دار، کتابخانه، تزیینات غنیّ و زیبا و کتیبه‌ها و سنگ نوشته‌های تاریخی و غیر تاریخی است. خاورشناسی به نام ماکسیم سیرو اعتقاد دارد نخستین مسجدی که به جای آتشکده، به نام مسجد عتیق شکل گرفته، مربوط به سده‌های اولیه اسلام است.

شواهد و آثار باقیمانده، نشانگر آن است که مسجد عتیق دماوند به دوره سلجوقیان بازمی‌گردد، اما با توجه به اینکه در منطقه دماوند بارها زلزله رخ داده و بنای مسجد جامع آسیب دیده و تعمیر و مرمت شده، به احتمال مسجد پایه و اساسی قدیمی تر داشته‌است و احتمال تغییر کاربری آن از آتشکده به مسجد با توجه به شواهدی از جمله جهت تقریبی محراب به سمت قبله و دیوار جنوبی به جهت این که محراب به سوی قبله باشد، دیوار آن نامنظم ساخته شده‌است. این مسجد به علت تغییرات، تصرفات، تخریب و بازسازی که در سال ۱۳۳۷ انجام گرفت، ارزش تاریخی خود را از دست داده است و فقط مناره مدور آجری و یکی از ستون‌های داخل شبستان و در شرقی مسجد را بر جای گذاشته‌اند که از نظر سبک معماری و قدمت کنده‌کاری، ارزش خود را حفظ نموده است، بر روی منار و در شرقی آثاری از خطوط کوفی و عربی برجای مانده‌است. برخی از تعمیراتی که در مسجد صورت گرفته و قبل از خرابی مسجد بر روی درها و کتیبه‌ها بوده در سال‌های ۸۲۱و ۹۲۷و ۱۰۲۴و ۱۰۸۱ هجری انجام پذیرفته‌است. هم‌اکنون چندی از کتیبه‌ها در مسجد باقی مانده‌است و از سرنوشت سایر کتیبه‌ها از جمله کتیبه‌های دوران سلاجقه و کتیبه مربوط به طاعون زمان فتحعلی شاه اطلاعی در دست نیست.

وی از جمله روحانیونی بود با تأسیس مدارس کلاسیک، در صدد مقابله با اهداف حکومت پهلوی در امر آموزش و پرورش پرداخت. مدرسه علمیه لرزاده در تهران و دبستان و دبیرستان پسرانه و دخترانه برهان و مدرسه علمیه برهانیه شهر ری، جنب صحن و مسجد عتیق و جامع ری از جمله مدارس وی هستند.

مسجد جامع خنج مجموعه‌ای از معماری و آثار تاریخی متعلق به سدهٔ هشتم هجری است. گفته می‌شود مسجد جامع قدیم خنج مانند مسجد عتیق شیرازاست.سر در مسجد جامع خنج مربوط به سدهٔ ۷ تا ۸ ه‍.ق است و در کنار مسجد جامع سلجوقی واقع شده‌است و این اثر در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۳۱۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

هدف اصلی از تحقیقات باستان‌شناسی در ایران در فاصله سال‌های ۱۹۶۰ تا وقوع انقلاب ۱۳۵۷، درک فرهنگ‌های گذشته و سازوکارهای فرهنگی بود. در فاصله ۱۹۸۰ تا سال ۲۰۰۰، تنها باستان‌شناسان ایرانی در ایران فعالیت داشتند؛ از آن پس، سازمان میراث فرهنگی در چارچوب جدید پروژه‌ای به اصطلاح مشترک، شروع به صدور مجوز خاص برای هیئت‌های خارجی جهت تحقیقات باستان‌شناسی و حفاری در ایران کرد. اولین مطالعات مشترک توسط فرانسوی‌ها و ایتالیایی‌ها در مرودشت فارس و مسجد عتیق اصفهان انجام شد که بررسی ژئوفیزیکی و مرمت بودند. اولین پروژه مشترک کاوش هیئت ایران و آلمان بود که به بررسی و کاوش در وشنوه و اریسمان در حوالی کاشان پرداخت. این کار مشترک به‌زودی با ورود یک تیم ژاپنی در سال ۲۰۰۳ ادامه یافت که شامل حفاری و بررسی در گیلان بود.