معنی کلمه الحلوانی در دانشنامه اسلامی
ابن شهر آشوب (م 588) این نام یعنی الحسین بن محمد بن الحسن را در کتاب معالم العلماء که به ذکر نویسندگان شیعه اختصاص دارد عنوان کرده و ابن بطریق (533 ـ 600 ق) هم در کتاب العمده به هنگام تبیین حدیث تکریم عباس عموی پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله می گوید:
و یزید ذلک بیاناً و إیضاحاً ما ذکره الحسین بن محمد بن الحسین الحلوانی فی کتابه الذی جمعه من لمع کلام النبی صلی الله علیه و آله و کلام الائمه علیهم السلام. قال: فی لمع کلام الإمام الزکی أبی الحسن علی بن محمد العسکری علیه السلام لمّا سئله المتوکل فقال له: ما تقول بنو أبیک فی العباس؟ قال: ما یقولون فی رجل فرض الله طاعه علی الخلق و فرض طاعه العباس علیه.
ابن حدیث با همین متن در نزهه الناظر موجود است و تعبیر (لُمَع) ـ که همان تعبیر مؤلف در مقدمه و نیز مؤخره کتاب از احادیث گردآورده اش و عنوان ابواب کتاب در برخی نسخه ها می باشد ـ جای تردیدی نمی نهد که منظور ابن بطریق از حسین بن محمد بن حسین الحلوانی همین مؤلف نزهه الناظر است و (حسین) دوم تصحیف (حسن) است که تصحیفی شایع و عادی در کتابت و استنساخ می باشد.
علامه مجلسی نیز در باب (ما جمع من جوامع کلم امیرالمومنین علیه السلام) هنگام اشاره به کتاب هایی که برخی از احادیث درباره حضرت علی علیه السلام را در خود جای داده اند از نزهه الناظر نام می برد و آن را تألیف حسین بن محمد بن حسن می داند. کتاب شناسان دیگری نیز این مطلب را تأیید کرده اند؛ سید اعجاز حسین و شیخ آقا بزرگ تهرانی از این زمره اند.
بر همین اساس، نظر دیگر ابن شهرآشوب و نیز نظر شیخ نوری ـ که کتاب را به ابویعلی محمد بن حسن جعفری نسبت داده است ـ درست نیست و همان گونه که شیخ آقا بزرگ می گوید: این مطلب با تصریح مؤلف به نام خود در پایان کتاب سازگار نیست و منشأ اشتباه، دو شرح نوشته شده از سوی ابویعلی جعفری بر دو حدیث از کتاب است.
مؤید این مطلب، آن است که سید بن طاووس در کتاب الیقین احادیثی را در باب نامیدن علی علیه السلام به امیرالمؤمنین و خیرالوصیین آورده و منبع آن را (نهج النجاه فی فضائل أمیرالمؤمنین والائمه الطاهرین من ذریته صلوات الله علیهم اجمعین) نوشته الحسین بن محمد بن الحسن بن نصر الحلوانی دانسته است.
ابن طاووس این نام و نسب را در جای دیگری از کتابش تکرار می کند و از این رو اگر مانند شیخ آقا بزرگ بتوانیم اتحاد مؤلف نهج النجاه و نزهه الناظر را استظهار کنیم انتساب کتاب نزهه الناظر به حلوانی تأیید می شود.